G, Woordenschat, verklaring van woorden en uitdrukkingen, Taco H. de Beer en Eliza Laurillard - DBNL (2024)

[pagina 316]

[p. 316]

G

[G]

G, (hand.), op Fransche munten Poitiers en met een leeuwtje Genève, op Oostenrijksche Nagy-bánija, in Hongarije, Cunzburg en Rugo Bouva, op Pruisische Glatz of Stettin; op koersnoteeringen geld of gevraagd.

[G]

G, (k.m.a.), Genie voor O.-Indië.

[G.G.]

G.G., Gouverneur-Generaal (van Ned.-Indië).

[G.H.V.L.]

G.H.V.L., op Ned. munten Groot-Hertog van Luxemburg.

[G.I.T.V.]

G.I.T.V., Gloriam Imitamur Tendentes Virtutem, (Wij bejagen roem als wij naar deugd streven). Zinspreuk van eene vereeniging te Amsterdam, ter beoefening der uiterlijke welsprekendheid.

[G.M.]

G.M., Gouvernements-marine.

[G.O.M.]

G.O.M., (eng.), Grand Old Man, de groote oude man, n.l. Gladstone. Door tegenstanders wordt G.O.M. vertolkt met Grand Old Muddler (de groote oude modderaar); zijn scheldnaam luidt Empty Old Windboy.

[Ga]

Ga, in Minnerts-ga, enz. = dorp van fr. gea.

[Gaaies (Om - maken]

Gaaies (Om - maken, (barg.), om hals brengen.

[Gaaper]

Gaaper, (barg.), mond.

[Gaas]

Gaas, fijn en doorschijnend weefsel van zijde of garen, ook van goud-, zilver- of ijzerdraad. Van fr. gaze, naar de stad Gaza in Palestina.

[Gaba-gaba]

Gaba-gaba, bruin en geel geworden bladeren van den Sagopalm. Ze vormen den wand (de omwanding) der woningen van de Amboneezen boven de muren.

[Gabaar]

Gabaar of Gabare, plat, wijd schip met zeilen en riemen, op de Fransche rivieren in gebruik bij het lossen en opvoeren van goederen uit schepen, die te grooten diepgang hebben om verder te varen; bij ons vlet of lichter.

[Gabah]

Gabah, (mal.), rijst, van het stroo, maar nog niet van den bolster ontdaan; ook zaairijst.

[Gabbatha]

Gabbatha, plaats vóor het Rechthuis of het paleis van Pilatus te Jeruzalem, vanwaar deze over Jezus vonnis heeft geveld. N. Test. Grieksche vorm van chald. Gibta, hebr. Gibbetôn, z.v.a. helling, hoogte, heuvel. Uit het Joh. 19 vs. 13 bijgevoegde Lithostrótos (z.a.) blijkt, dat 't eene hoogte is geweest, met steenen bevloerd, of oorspronklijk met steenachtigen bodem.

[pagina 317]

[p. 317]

[Gabbe]

Gabbe, van n. hebr. gabbai meervoud: gabbo-îm, beheerder, bestuurder.

[Gabber]

Gabber, of gabbert (barg.), medegevangene, kameraad.

[Gabbromassa]

Gabbromassa, plastische massa waarvan de voornaamste bestanddeelen uit speksteen en klei bestaan. Ze is na gebakken te zijn zeer hard en dient voor vazen, bustes, enz.

[Gabelle]

Gabelle, (fr.), osaks. gafol, oorspronkelijk elke soort van belasting, later belasting op het zout, in Frankrijk afgeschaft in 1790 doch in 1806 weder hersteld. Ironisch de Fransche Salische wet geheeten, naar lat. sal = zout.

[Gabellot(t)o]

Gabellot(t)o, pachter van een adellijk grondeigenaar (principe) op Sicilië. Zulk een pachter heeft dikwijls een sottogabellot(t)o, onderpachter, die hem, met de noodige verhooging, de pachtsom moet opbrengen, welke hij zelf aan den grondeigenaar schuldig is.

[Gabelsberger-systeem]

Gabelsberger-systeem, meest verbreid stelsel van stenographie, naar Franz Xaver Gabelsberger te München, 1789 + 1849.

[Gabord]

Gabord, marine-vaartuig. Gabords (fr. meerv.), = gaarboorden, zandstrooken tegen de kiel.

[Gabriel]

Gabriel (heb.), = de macht Gods, de engel van de straffende hand Gods, beschermengel Israëls, gestalte van vuur.

[Gabriel]

Gabriel, (hebr.), de engel des doods, de vorst van vuur en donder; 2e. Bij de Mohammedanen de eerste der vier begunstigde engelen en de geest der waarheid; 3e. in de Middeleeuwsche letteren de tweede der zeven engelen voor Gods troon; 4e. bij Milton het hoofd der engelenwacht bij het paradijs. Zie ook Aartsengelen.

[Gabrielle (La belle]

Gabrielle (La belle, Gabrielle d'Estrées, hertogin de Beaufort, sedert 1590 minnares van Hendrik IV.

[Gachamim]

Gachamim, (hebr.), meervoud van gacham = wijs, de wijzen, de klassieke geleerden Israël's, die de traditie beoefenden en overbrachten.

[Gaditanum Fretum]

Gaditanum Fretum, oud-Romeinsche benaming van de Straat van Gibraltar. Naar Gades of Cadix, zie bij Hercules.

[Gadjah]

Gadjah, (mal.), olifant.

[Gadjo, gadsjo, gadsji]

Gadjo, gadsjo, gadsji, zie Gids. Ook noem(d)en de Zigeuners de boeren en dorpsherbergiers, die voor hen gestolen goed bewaarden, gadsjo.

[Gaelisch]

Gaelisch, taal van Schotland en Ierland tot den Celtischen taalstam behoorende.

[Gaffel]

Gaffel, (wap.), een der herauts-stukken, gevormd door de bovenste helften van een band en een baar en de onderste helft van een paal, vereenigd tot een Y-vormige figuur.

[Gaffelsgewijs]

Gaffelsgewijs, (wap.), geplaatst onder hoeken van 120^o (drie stukken); verdeeld door een gaffellijn in drie kwartieren.

[Gaga]

Gaga, (fr.), syn. gâteux, een zwak, een krankzinnig, een zeer dom mensch, met wien men alles kan doen, die geen weerstandsvermogen heeft; naar fr. gaga zachte koek. Van daar ook gaga of fauteuil de gaga als naam voor een luierstoel.

[Gaga]

Gaga, (mal.), droog adit of rijstveld. In Dejook.

[Gagate]

Gagate of git, (z.a.), eene aardpekachtige bruinkoolsoort met schelpachtige breuk en pikzwarte kleur; laat zich bewerken op de draaibank, polijsten. Voor de namaak van gitten sieradiën bedient men zich van zwarte glassoorten, eboniet (z.a.) en derg.

[Gage]

Gage, (mar.), handgeld, soldij, enz.. voor matrozen, van it. aggio = pand; jaargeld der leden van tooneel- en operagezelschappen.

[Gährend Drachengiit (In - hast du die Milch der frommen Denkart mir verwandelt]

Gährend Drachengiit (In - hast du die Milch der frommen Denkart mir verwandelt, In gistend drakenbloed hebt gij mij de melk der vrome denkwijze veranderd. Schiller, Wilhelm Tell IV. 3. Ongetwijfeld heeft Schiller bij het schrijven dezer woorden aan Lady Macbeth gedacht (Macbeth I. 5.), die van het gemoed van haren man zegt, dat het is ‘too full o' the milk of human kindness.’

[Gai-wekajom]

Gai-wekajom, (hebr.), de luid uit-te-roepen beginwoorden van een Hebreeuwsch smeek-gebed. Vandaar gai-wekajom-schreeuwen, Joodsch-Duitsche uit drukking voor luid ach en wee roepen.

[pagina 318]

[p. 318]

[Gaea]

Gaea, (gr. myth.), de Aarde als godin en wekster der menschen, de Tellus der Romeinen.

[Gai-gai]

Gai-gai, lange bamboestok, die, als onze vischhengels, verlengd kan worden, op de Banda-eilanden gebruikt om de muskaatnoten af te stooten, te dien einde zit aan den top een soort kleine vork.

[Gaillarde]

Gaillarde (fr.), oude Fransche dans, ook romanesca geheeten, flink en vroolijk, denkelijk van Italiaanschen oorsprong, daar de naam aan Romagna doet denken, het sprw. den Spaanschen galiard dansen, (Amst.) beteekent: gegeeseld worden.

[Gajes]

Gajes, (barg.), dienders.

[Gajew]

Gajew, (n. hebr.), schuldig, in het bizonder, geld schuldig.

[Gajim]

Gajim, (hebr.), leven.

[Gai]

Gai, (wap.), zie Naakt (paarden).

[Gala (In -]

Gala (In -, (sp.), in feestkleedij; van Gala = hofkleed.

[Galangan]

Galangan, (mal.), heuveltje, dijkje.

[Galante stijl]

Galante stijl, (muz.), de vrije stijl in de 18e eeuw, niet streng aan een bepaald getal reale stemmen gebonden; de klaviersonaten van Ph.C. Bach behooren er o.a. toe.

[Galante ziekten]

Galante ziekten, ongesteldheden, die de gevolgen zijn van ontucht; van galanterie (z.a.)

[Galanterie]

Galanterie, oorspronklijk hoflijkheid of smaakvolle beleefdheid jegens het schoone geslacht; later de geveinsde hulde aan de vrouwen gebracht door hen, die zich bij deze aangenaam zoeken te maken zonder een duurzame verbintenis te beoogen; nog later: valschheid, dekmantel der grootste losbandigheid.

[Galanteriewaren]

Galanteriewaren, (hand.), de artikelen van weelde, die tot opschik of mode dienen, uitgezonderd die, welke bij de el verkocht worden.

[Galantine]

Galantine, (fr.), oorspronkelijk een gevuld speenvarken, thans ook gelardeerd gehakt, d.i. gehakt (rund- of kalfs-) vleesch, met stukjes spek (lard) en truffels doorkneed.

[Galatea]

Galatea, (gr. myth.), zeenimf, dochter van Nereus en Doris, verliefd op Acis of Akis. Titelrol van Händel's opera ‘Aeis en Galatea’. Fig. een schoon meisje.

[Galchoes]

Galchoes, (n. hebr.), christelijke (vaak ook in het algemeen niet-Joodsche) letterkunde en wetenschap.

[Galatie]

Galatie, zie Gallograecia.

[Galei]

Galei, (wap.), een ouderwetsch schip, dat door riemen werd voortbewogen; de gaten voor de riemen zijn soms omboord van een ander émail.

[Galenische aderlating]

Galenische aderlating, een tot flauwwordens toe gedrevene aderlating. Naar Galenus (z.a.).

[Galenus (Claudius]

Galenus (Claudius, geb. 131 n.C. te Pergamus, studeerde in zijne vaderstad, te Smyrna, Corinthe en Alexandrië in de geneeskunde, en werd een van de beroemdste geneesheeren der oudheid. Naam voor een geneesheer in 't algemeen:

Geneeskunde geeft goud, rechtsgeleerdheid eer, onderwijs armoede.

[Galenus zegt ‘Neen’, Hippocrates ‘Ja’]

Galenus zegt ‘Neen’, Hippocrates ‘Ja’, de geleerden (dokters) zijn het niet eens. Naar Galenus (z.a.), ontleend aan de Folies amoureuses van Regnard.

[‘Galère (que diable allait-il faire dans cette -’?)]

‘Galère (que diable allait-il faire dans cette -’?) Uit Les Fourberies de Scapin van Moliere (II, 11), in 1671 voor het eerst opgevoerd. Géronte richt die vraag bij herhaling tot Scapin, die, om hem geld af te persen, den eersten tracht diets te maken, dat zijn zoon op een galei wordt gevangen gehouden, door een Turk, die losgeld verlangt. Niet alleen het denkbeeld, zelfs de woorden zijn echter schier letterlijk ontleend aan Le Pédant joué, comedie van Cyrano de Bergerac (II, 4), in 1654 voor het eerst opgevoerd. Molières woorden worden gewoonlijk gebezigd in den zin van: Wat had hij er mede te maken? Waarom heeft hij zijnen neus in dai wespennest gestoken?

[Galerij]

Galerij, overdekte wandelbaan aan ééne zijde open, ook lange en smalle zaal van een paleis; daar deze veel voor het ophangen van schilderijen gebruikt

[pagina 319]

[p. 319]

[Galgelappers]

Galgelappers, spotnaam voor de bewoners van Leeuwarden.

[Galgemaal]

Galgemaal, (stud.), de afscheidspartij, die de gepromoveerde geeft en waarmee hij van het studentenleven afscheid neemt; van gelijkl. g. -, het laatste maal, dat een tot de galg veroordeelde nuttigde, hetwelk, volgens het oude gebruik, uit de spijzen zijner keuze bestond en waarbij, naar men beweert, vaak ook de rechters en geestelijken mede aanzaten, terwijl allen veelal in taamlijk opgewonden stemming den disch verlieten.

[Galgenhumor]

Galgenhumor, korte, zinrijke gezegden van goedaardigen of bitteren aard, door of omtrent menschen, die aan den lijve gestraft worden, bepaaldelijk galgen-humor geheeten, omdat de galg weleer het gewone strafwerktuig voor ter dood veroordeelden was. Een voorbeeld er van zie bij Feldbischof. Overdrachtelijk: al te cynische humor.

[Galgenjong]

Galgenjong, lett. jong of kind der galg; Vlaamsche volksnaam voor de alruinplant (mandragora), welke zich naar het Germaansche volksgeloof uit het zaad of de urine van den gehangen dief ontwikkelde, en, met behoedzaamheid en inachtneming van zekere regelen uitgedrukt, haar bezitter geluk aanbracht en de kracht bezat om 't verborgene te ontdekken en de toekomst te openbaren. Zie Alruinmannetjes.

[Galgezagers]

Galgezagers, spotnaam voor de inwoners van Zaandam. In 1678 vond men daar eene galg met vier lijken, doorgezaagd, op den grond liggen.

[Galietsa]

Galietsa, (n. hebr.), schoen-uittrekking (z.a.) de naam der Israël. ceremonie, die bij verbintenis, ontbinding en overgang plaats had; vgl. Ruth 4 v. 7, 8.

[Galileërs]

Galileërs, schimpnaam aan deeerste Christenen gegeven, dewijl Galilea Jezus' woonplaats was, zijne eerste discipelen en belijders Galileërs waren, en de Galileërs zich van de Judeërs onderscheidden door een platteren tongval. Galilea = omtrek, gebied (hebr. galîl).

[Galimafré]

Galimafré, zie Bouffon.

[Galjardje]

Galjardje, (zie Gaillarde), in Noord-Holland (N.O. deel) een jongelui-partijtje met zang en dans.

[Galjas]

Galjas, ital. galeazza, een soort van groote galei op de Middell. zee in gebruik, heeft riemen zoowel als zeilen (drie masten) en voert een paar stukken geschut.

[Galjoen]

Galjoen, (wap.), een ouderwetsch schip, dat door drie rijen riemen, boven elkaar werd voortbewogen; het schip heeft geen tuig, doch meestal voor en achtereen gevechtstorentje.

[Galjoen]

Galjoen, (mar.), scheepssneb, snuit van een zeeschip. Een galjoen met een borstbeeld er op of er aan heet eng. busthead, beeldgaljoen, (hgd. Bildgalion), figurehead; een galjoen met meer figuren familyhead. Hoog-opgeboeid vaartuig, waarmee de Spanjaarden op West-Indië varen; van m. lat. galio en dit van galea = galei.

[Galjoen-kaptein]

Galjoen-kaptein, (mar.), spotnaam voor den schepeling, belast met het schoonhouden van het geheim gemak aan boord. Zie Fokkehals.

[Galjoot]

Galjoot, koopvaardijschip met éen mast en eenige kleine stukken; van mlat. galiota, verkleinwoord van galea = galei.

[Gall (Systeem van -]

Gall (Systeem van -, het stelsel of de schedelleer van den Weener geneeskundige Franz Joseph Gall 1758-1828, schrijver van ‘Anatomie et physiologie du système nerveux en général et du cerveau en particulier’. Volgens hem kan men door betasting van het hoofd en van de hersenkas den innerlijken gemoeds- en zielstoestand van een mensch leeren kennen, daar de uitwendige hoofddeelen en -deeltjes overeen kwamen met de innerlijke eigenschappen.

[Galla]

Galla, (n. hebr.), broodkoek, fijnbrood; ook, het stukje deeg, dat (Num. XV:20) afgezonderd moest worden. Vandaar: ‘galla nemen’ het afzonderen van dit stukje deeg, en galla in het bizonder het Sabbathbrood, waaraan deze plicht vervuld is. Hebr. challa, van chalîl (hij heeft doorboord); nog tegenwoordig doorboren de Arabieren en Joden hunne offerkoeken.

[pagina 320]

[p. 320]

[Gallas]

Gallas, (eng.), gewerkte Jacquardstof.

[Gallego]

Gallego (sp. port.), bewoner van de Spaansche provincie Galicië. De Gallegos gaan veelal naar de groote steden van Portugal en ook naar die van Spanje om daar harden, zwaren arbeid te verrichten, het zijn de Auvergnats van het Iberisch Schiereiland, vandaar, dat gallego synoniem is met sjouwer, en ook, om zijn eerlijkheid en soberheid, met een model werkman van lageren stand.

[Gallicaansche Kerk]

Gallicaansche Kerk, de R. kerk in Frankrijk. Het verschil tusschen deze en de R.K. kerk in het algemeen is niet gelegen in de leer of de kerkelijke gebruiken, maar alleen in een zekere nationale zelfstandigheid der kerk in Frankrijk tegenover den Paus.

[Galliërs]

Galliërs, Keltische volksstam, oorspronkelijk tusschen den Rijn en de Garonne; een deel van hen ging naar het tegenwoordige Frankrijk, dat vandaar door de Romeinen Gallia transalpina (Gallië-over-de-Alpen) genoemd werd, in tegenstelling met Gallia Cisalpina Gallië aan deze zijde der Alpen (Boven-Italië). Bij de Grieken bekend als Keltai, bij de Romeinen als Galli = krijgslieden, naar den oorlogskreet (gr. galatai). Dichterlijk of spottend worden de Franschen nog wel eens Galliërs genaamd.

[Gallif]

Gallif, (n. hebr. en arab.), slachtmes.

[Gallimathias]

Gallimathias, onzinkramerij, naar een rechtsgeding over een haan van zekeren Matthias, waarbij de pleitbezorger de woorden gallus Matthiae (de haan van Matthias) bij vergissing meermalen verwisseld zou hebben met galli Matthias (Matthias van den haan) en hierdoor onverstaanbaar werd; fr. galimatias.

[Gallio, (Een -]

Gallio, (Een -, iemand, die onaandoenlijk is tegenover dingen, welke toch wijdstrekkende gevolgen kunnen hebben; inzonderheid in godsdienstige aangelegenheden. Handel. 18 v. 17: ‘Gallio (stadhouder van Achaje) trok zich geen van deze dingen aan’.

[Gallische haan]

Gallische haan, spotnaam voor Fransche opgeblazenheid (zie Galliërs), vooreerst met het oog op het Fransche roem-bewustzijn, dat snel zich verheft, zooals een haan in woede zijn kam opheft, en vervolgens als zinspeling op het Lat. woord gallus, dat beteekent 1^o haan, 2^o Galliër.

[Galliseeren]

Galliseeren, methode om den most van onrijpe en dus suikerarme druiven door toevoeging van suiker aanmerklijk te verbeteren; van Heinrich L.L. Gall, die deze methode in 1828 bekend maakte.

[Galaeth]

Galaeth (n. hebr.), (spr. golvet), ballingschap, verbanning.

[Gallograecia]

Gallograecia, dubbelnaam van Galatië (in Klein-Azië); ook Galatiahè Hellquis, Grieksch of Aziatisch Gallië geheeten. Voormaals deel van het oude Phrygië, ontving het deze benaming van eene Gallisch-Germaansche volksmenigte, die van de boorden van Moezel en Rijn naar het Oosten van Europa getrokken, Nicomedas I, koning van Bittynië, tegen Antiochus Soter ter hulpe traden, en door dezen in 275 v.C. geslagen zijn en vervolgens met de Phrygiërs ineengesmolten. Zie Soter.

[Gallomanie]

Gallomanie, overdreven ingenomenheid met alles, wat Frankrijk oplevert, inzonderheid met de Fransche taal en zeden. Ze heerschte zeer sterk in Duitschland in de dagen van Frederik den Groote, en in ons vaderland in den tijd der Bataafsche republiek.

[Gallon]

Gallon, Engelsche inhoudsmaat voor vaste lichamen = 4,543458 L. Ze vindt een plaats in de volgende schaal.:

1 quarter à 2 cooms à 4 bushels à 4 peks à 2 gallons à 2 pottles à 2 quarts à 2 pints à 4 gills.

Voor vloeistoffen:

1 tun = 2 pipes of butts à 2 Hogsheads à 63 gallons à 4 quarts à 2 pints à 4 gills. Ook is 1 tun = 3 puncheons à 2 tierces en 1 pipe = 7 runlets.

[Gallach]

Gallach, (n. hebr.), die de tonsuur of geschoren plek draagt (van hebr. galach = scheren), als bij den r.-kathgeestelijke.

[Galon]

Galon, distinctief der militairen; bij de onderofficieren geel, bij de officieren goud.

[pagina 321]

[p. 321]

[Galon (quand on prend du - on n'en sauraft trop prendre]

Galon (quand on prend du - on n'en sauraft trop prendre, parodie op een regel van Roland trogédie lyrique van Quinault, muziek van Lulli (II, 7), in 1685 voor het eerst opgevoerd, waar echter het woord amour de plaats van galon inneemt. Toch wordt de volzin altijd in den eerstgenoemden vorm aangehaald, om aan te duiden, dat wanneer men zich eenmaal met titels enz. vooral valsche, smukt, men niet halverwege behoeft te blijven staan.

[Galooschoes]

Galooschoes, (n. hebr.), zwakte, onmacht, bezwijming.

[Galop]

Galop of galoppade, rondedans, vlug, springend in 2/4 maat.

[Galstig]

Galstig, (transv.), rans, galsterig, bijv. galstig varkspek.

[Galvanisme]

Galvanisme, (nat.), onderdeel der natuurkundige wetenschap; zoo geheeten naar Louis Galvani van Bologna, die bij gevilde kikvorschen, die bij een electriseermachine geplaatst waren, het eerst de later naar hem genoemde natuurkracht waarnam, in de werking of strooming, opgewekt door de aanraking van twee verschillende metalen.

[Galvanometer]

Galvanometer, (nat.), instrument tot het aantoonen van de aanwezigheid van electrische stroomen.

[Gamache-dienst]

Gamache-dienst, militaire-dienst in vredestijd, in zooverre daarbij met kleingeestige gestrengheid op uiterlijke zaken wordt gelet. Van gamache = slobkous.

[Gamaliël (Hij heeft aan de voeten van - gezeten]

Gamaliël (Hij heeft aan de voeten van - gezeten, hij heeft eene uitstekende opleiding genoten; naar Gamaliël, den beroemden Rabbi en Paulus' leermeester. (Handel. XXII:3 en Luc. X:39).

[Gambe]

Gambe, zie Viola di Gamba.

[Gambestemmen]

Gambestemmen, (muz.), open tongwerken in het orgel, alle registers, die namen van strijkinstrumenten dragen violino, viola, violoncello, violone, contrabasso, quintviola, gambette, e.a.

[Gambiet]

Gambiet, een misleidende zet in het schaakspel door middel van een voor den raadsheer staanden pion of looper, den gambietlooper.

[Gambrinus]

Gambrinus, zie Cambrinus.

[Game]

Game, spel ook: de punt die in 't ‘lawn-tennisspel’ op 40 volgt. (Men telt nml. 15 - 30, 40 en game).

[Gamel]

Gamel of Kamil, (mil.), groote soldaten-eetketel.

[Gamelán]

Gamelán, (niet gamelang) (ind.) spr. met fr. gu: gaam lan; Oost-Indisch orkest, stel Javaansche instrumenten.

[Gamellenborden]

Gamellenborden, etensborden aan boord of in de kazerne. Fr. gamelle = houten of blikken etensbak. Vanhier manger à la g. = aan den bak schaften, d.i. zich met zeer alledaagschen kost behelpen; être à la g. = zich met soldatenkost moeten tevreden stellen (wegens schuld).

[Gamelle]

Gamelle, gemeenschappelijke tafel der zeeofficieren aan boord.

[Gamino]

Gamino (nhbr.), hitte.

[Gaminsgeld]

Gaminsgeld, jongensgeld, van werklieden in glasblazerijen; niet van gamin, kwajongen maar van hgd. gemeine, vroeger in tegenstelling tot gentilhomme verrier (een blazer) gebezigd ter aanduiding van den helper (aide). Zulk een is dan ook niet zelden 30 of 40 jaar oud. Ook de naam van den oven Strackouf is eene verbastering van het hgd. Streckofen.

[Gamle Norge]

Gamle Norge, lett. het oude Noorwegen, volkslied in Noorwegen, gezongen door degenen, die de oude maatschappij willen blijven handhaven, en in stand gehouden wenschen te zien. Het tegenbeeld dus van de Marseillaise.

[Gamma]

Gamma (it. muz.), benaming van het oude toonstelsel, naar de Grieksche g of gamma, fr. gamme (thans toonladder, toonschaal) omdat het met de g begon; door Odo van Clugny († 942) ingevoerd, sedert Guido van Arezzo (omstr. 1036) tot de 14e eeuw de diepste toon, en daarnaar werd de toonschaal (skala) genoemd, later de toonladder eveneens.

[Gammel]

Gammel, (N. Holl.), oud, versleten; (Friesl.) ongesteld, ook gammelig. Vgl. angelsaks, gamol, oud-Noorsch gamal = oud.

[Gammer]

Gammer, (n. hebr.), (hebr. ga mor ezel; vooral in den zin van domoor.

[pagina 322]

[p. 322]

[Gammer]

Gammer, (toon.), toejuiching van iets, wat de artisten leelijk vonden.

[Gamnabas]

Gamnabas, (transv.), Gamnabas, ook Aschbes. Lage struik met sappige loten zonder bladeren; wordt verbrand, en de asch dient als loog.

[Gamoschim]

Gamoschim, (n. hebr.), zie Gomesch.

[Gan-Eden]

Gan-Eden, (hebr.), of hof Eden (zie boven, Eden); symbolisch als naam voor ‘het oord der eeuwige gelukzaligheid’, in tegenoverstelling van Gehinnom of Geinem (z.a.).

[Ganache]

Ganache, (fr.), oude babbelaar, o.a. als père ganache, of père dindon, d.i. een dwaze, lichtgeloovige grijsaard. Ook naam voor een stoel op lage pooten, zeer geschikt voor een ouden man; van o. fr. ganache, kakebeen.

[Gandecken]

Gandecken, Duitsche benaming voor zijdelingsche ophoopingen van steenblokken bij de gletschers. Zie Morainen.

[Ganelaen]

Ganelaen of Ganelon, van Mainz, stiefvader van Roeland (zie Orlando), die uit valschheid Karel den Groote den raad gaf, om dezen zijn paladijn tot stedehouder en bewaker van Spanje aantestellen, opdat hij voor de overmacht van Marsili, der Mooren koning, bezwijken zou. Zie Roelant.

[Ganf]

Ganf of gannef, dief. Van hebr. gannab. Ook snaak, snuiter.

[Ganfen]

Ganfen, (barg.), stelen, zie Ganf.

[Ganfenen]

Ganfenen, joodsch-duitsch (van het Hebr. chaneph), vleien, flikflooien.

[Gangboord]

Gangboord, (zeet.), kant van het schip, waarlangs de roeiers van den voor- naar den achtersteven liepen. Nu, de weg, waarlangs de passagiers op het schip komen of er afgaan.

[Gangelofsgild (Sint -]

Gangelofsgild (Sint -, vrijersgild, eigenlijk hoorndragersgild, want St. Gangolf (Gingulphus, ook Saint Gengoul(t), S. Gengoux geheeten), oorspronkelijk een Borgoensch ridder te Varennes (bij Langres), uit de dagen van Pepijn de Korte († 768), wien kuische riddermoed zijne vrouw deed ontvluchten, om op avonturen uit te gaan en in een dal bij Gebweiler (bij Colmar, in den Elzas) het tooneel te vinden zijner wonderdadigheid, - was als heilig de patroon der hoorndragers (maris eocus), omdat hij door den minnaar zijner vrouw zou zijn omgebracht.

[Gangma]

Gangma, vreemd paard. Benaming bij de Chineezen van het rijwiel.

[Gangmaker]

Gangmaker, (sport.), voorrijder voor hen, die aan een wielerwedstrijd deelnemen, thans veelal op een tandem, triplet of quadruplet, waardoor de gangmaker sneller kan gaan dan de kampioen; ze dienen om dezen gelegenheid te geven voort te trappen, blindelings den voorman volgend.

[Ganjitzoe]

Ganjitzoe of Ganitsjoe, de Nieuwjaarsdag in Japan, de eerste dag des jaars of de feestdag bij uitnemendheid. Hij viel in de oude tijdrekening, die tot op het tijdstip der troonsbeklimming van den tegenwoordigen Mikado (Keizer) geldig was, op of omstreeks 6 Februari, als wanneer in dat land de pruimen bloeien; vanhier, dat oude liederen, die het feest van dezen dag bezingen, telkens gewagen van pruimenbloesem en nachtegalen. In de plaats van dit bloeisel doen thans andere bloemen dienst tot opluistering van het feest des dags, dat een waar familiefeest is, hetwelk in Korea, door groot eerbetoon, gebeden en buigingen ook tot de afgestorvenen zich uitstrekt, en waarbij planten en bloemen voor het zinnebeeld gelden van voorspoed, gezondheid, geluk en lang leven.

[Gannef]

Gannef, zie ganf.

[Ganoefo]

Ganoefo, n. Hebr. (zie Gaufenen) vleierij; Ganoefo drijven = vleierijen vertellen.

[Ganoeka]

Ganoeka, hebr., chanoeka (Num. 7 vs. 10, 1 Ps. 30 vs. 1) = inwijding, inwijdingsfeest of feest der Makkabeeën, dat vooral door het ontsteken van feestlichten tegen het einde der Joodsche maand Kislew (ongeveer begin December) gevierd wordt. Het gedenkt de bevrijding Israel's van de Syrische overheersching omstreeks 180 v. Chr.

[Gans]

Gans (wap.), stappend, kenbaar aan korte pooten, dikken hals en korten kop.

[pagina 323]

[p. 323]

[Gans, (Moeder de -]

Gans, (Moeder de -, half historische, half mythische figuur, waarbij de naam Bertha een en andermaal voorkomt en die op nog niet verklaarde wijze in betrekking wordt gebracht met eene reeks kinderverhalen. Wat aangaande de Bertha's en die verhalen bekend is, komt in hoofdzaak op het volgende neer:

1^o Bertha, Berthrade, metten breeden Voete, was de dochter van Floris en Blanchefloer, moeder van Karel den Grooten, de heldin van ‘Li roumans de Berte aux grans piés.’ Haar voet (of voeten), zou misvormd zijn, doordat er een spinnewiel op gevallen was. Volgens de historie was zij een dochter van Charibert van Laon.

2^o Bertha van Allemannië, gemalin van Rudolf II Koning van Bourgondië. Zij liet den roem na, eene zorgvuldige huismoeder te zijn geweest, met, door het veelvuldig trappen van het spinnewiel, plat geworden voeten van daar het Ital. spreekwoord: ‘Al tempo che Berthe filava,’ (in den tijd toen Bertha spon).

3^o Bertha van Bourgondië, kleindochter der vorige, gemalin van Robert Capet, koning van Frankrijk (a^o 996-1031), die, door dezen verstooten, zich door Paus Gregorius V (a^o 996-9) met den kerklijken ban zag getroffen, en van toen af eene zwerveling. Zij werd daarnaar genoemd Bertha met den Ganzevoet, eene andere Bertha dan die sub 1^o, De gans is de met overleg reizende vogel bij uitnemendheid.

4^o Bertha, Berchta, Perchtha, Perachta de godin van het licht, later een heks, kinderdievege, in Beieren, Oostenrijk en Zwitserland gevreesd, eene Witte Vrouw. In Salzburg de Perchta-optocht, een maskerade. In Gastein: Perchtalspringen, in Oostenrijk: het Perchtaspel, een Bacchanalium; in Zwitserland op 2 of 3 Januari: de Perchtelsdag. In Zwaben: het perchtelen in Kerstnacht, een woeste optocht. Vrouw Perchta haalt de ondeugende kinderen weg.

Aan de Saal woont Vrouw Perchta met de Heimpjes, dwergjes onder den grond. Ook rijdt Perchta in een wagen met de zielen der ongedoopte kindertjes.

5^o (Volksvermaken bl. 168) Moeder de Gans = de Sint-Maartenagans, de hoofdschotel van den maaltijd, bij welks gebruik oude sprookjes verteld werden, die daarom Sprookjes van Moeder de Gans of van Rood Kousje genoemd werden.

6^o In 't Fransch werden de Spr. v.M.d. G. voor 't eerst uitgegeven door Charles Perrault d'Armancour; ook werd de vader van dezen voor den waren auteur gehouden. Ch.P. geb. in 1628, († 1703). Zijn werk heette: Contes des Fées en volgens anderen: Contes de la Mère l'Oye, 1669 te Parijs. Volgens sommigen heeft Don Francisco Queredo de Villegas de Spr. v.M.d.G. het eerst te boek gesteld in 1626; later Giovanni Battista Basile in 't Italiaansch. Perrault heeft den naam Mère l'Oye niet uitgevonden; Regnier († 1613) schreef reeds:

Klein-Duimpje en Asschepoester waren reeds lang vóór Perrault bekend.

Sommigen zoeken den oorsprong der Sprookjes in Bretagne (Armorica). Een en ander samenvattende komen wij tot het besluit:

Uit de legenden betreffende Bertha blijkt niets van sprookjes vertellen of kinderen vermaken.

Uit de sprookjes door Perrault verzameld, blijkt niets van een zekere Bertha.

Het eenige verband tusschen beiden is het woord gans:

Bertha met den ganzevoet.

Moeder de gans.

En dit verband is te zwak, om aan eenige overeenkomst te denken.

[Gansegaar]

Gansegaar of gansgaar (transv.), geheel en al. Montreval was nou gansgar mal. Hgd. ganz und gar.

[Gansje (Dat valt op een -]

Gansje (Dat valt op een -, dat is voordeelig of gelukkig; uitdrukking aan het ganzebord (z.a.) ontleend, waarbij de speler, als hij tot aan een gans telt, die met den kop naar voren staat, nog eens zoo ver mag tellen.

[Gansknuppelen]

Gansknuppelen, een zeer oud volksvermaak, thans op de meeste plaatsen afgeschaft. Een levende gans hing aan een touw tusschen twee boomen en werd zoo lang door de spelers bij beurten met een knuppel geslagen tot de kop er afvloog.

[pagina 324]

[p. 324]

[Ganssabelen]

Ganssabelen, een volksvermaak waarbij de geblinddoekte spelers met een sabel eene aan een touw opgehangen gans den kop moesten afslaan. 't Geschiedde voor een kleine halve eeuw nog te Amsterdam.

[Ganstrekken]

Ganstrekken, een vroeger zeer algemeen volksvermaak, heeft nog hier en daar in ons land plaats. De spelers moeten te voet, in een schuitje of op schaatsen een gans, die aan een touw hangt, den met zeep besmeerden kop aftrekken. Als de medespelers te paard of in een wagen zijn gezeten, heet het gansrijden.

[Gantang]

Gantang, (transv.), vrijer.

[Ganté]

Ganté, (wap.), zie Gehandschoend.

[Gantlope, gauntlope]

Gantlope, gauntlope (eng.), spitsroedenloop op een zeeschip, waarbij de roeden door touwen met knoopen worden vervangen.

[Gants (Vous en anrez]

Gants (Vous en anrez of vous n'en aurez pas les -, zegswijs ter aanduiding, dat men al of niet iets nieuws aangebracht of gevonden heeft. Weleer ontving de vasal of de boodschapper, die eene goede tijding bracht, een paar handschoenen van zijn heer, toch vormden die voorwerpen ook dikwerf eene verplichte heffing van den laatste, doch minder uit winstbejag, dan om de afhankelijkheid van den vasal aan te duiden.

[Ganymedes]

Ganymedes, gr. Ganumèdès = vroolijk gezind, opvroolijker, in o. lat. tot Catamitus verhaspeld; zoon van Tros en Callirrhoë, de schoonste aller stervelingen, die als kind door de goden in den hemel werd opgenomen om schenker van Zeus te zijn; Hom. Il. XX, 232.

[‘Ganz kannibalisch (Uns ist - wohl Als wie fünfhundert Säuen’]

‘Ganz kannibalisch (Uns ist - wohl Als wie fünfhundert Säuen’, wij zijn beestachtig op ons gemak als vijfhonderd varkens. Koor uit Goethe's Faust (Auerbach's Keller) gewoonlijk gebezigd om aan te duiden, dat men meer dan op zijn gemak is.

[Ganzebekken]

Ganzebekken, spotnaam voor de inwoners van Goes, naar het wapen, dat, op grond van volksetymologie, eene gans vertoont. Want goes mnl. = gans.

[Ganzebloem]

Ganzebloem, Nederl. naam, van Chrysanthemum (z.a.); oorspronkelijk ‘goudsbloem’.

[Ganzebord]

Ganzebord of Ganzenspel, d.i. het spel van de gans, als de met overleg reizende vogel, door de Germanen in eere gehouden. Zoo trekken de spelers op het bord ook al tellend heen en weer. Brug, tol, herberg, put, doolhof, gevangenis, dood, zijn alle symbolen der levensbaan, van den tocht der menschen door dit leven. Men telt tot no. 63, omdat ieder mensch met de 7 jaar verandert, en menigeen kort nà de 60 bezwijkt. Dit wijsgeerig kinderspel laat Fokke Simonsz reeds door de Grieken vóor Troje (12½ eeuw v.C.) uitvoeren; anderen noemen de wijsgeerige Duitschers als de uitvinders er van. Eene keur der stad Brussel a^o. 1342 gewaagt van lieden ‘worpende ter gans’. En Hugo de Groot, die het tot zijn ernstig huisraad rekende, dichtte:

‘Poëmata’ a^o. 1639.

d.i.

[Ganzevoct]

Ganzevoct, bijnaam der beminlijke Bertha van Borgondië, gemalin van Robert van Capet, koning van Frankrijk (A^o. 996-1031), die, door dezen verstooten, zich door Paus Gregorius V (A^o. 996-9) met den kerkelijken ban zag getroffen, en van toen af eene zwerveling werd. De gans is de met overleg reizende vogel bij uitnemendheid.

[Ganzen (De - van het kapitool]

Ganzen (De - van het kapitool, (rom.), deze wekten door haar gesnater de Romeinen bij een nachtlijken overval der Galliërs, en gaven den naam aan hen, die in hun domheid iets goeds tot stand brengen of veel praten, terwijl anderen het werk doen.

[pagina 325]

[p. 325]

[Gaper]

Gaper, uithangteeken van apothekers en drogisten, een groote houten kop met gapenden mond aan een ijzeren stang boven de deur geplaatst. Hij beteekent een zotskap met bellen op en doelt op den nar, die in de Middeleeuwen den reizenden kwakzalver vergezelde, om volk te lokken.

[Gapers]

Gapers, spotnaam voor de inwoners van Gouda.

[Garant]

Garant, (hand.), borg.

[Garantbrieven]

Garantbrieven of guarandbrieven, actes of lettres de guarande, guarant, einde 18e eeuw, en in den Franschen tijd ten onzent, documenten, uit welke blijken kon, dat de lieden niet van de éene gemeente naar de andere verhuisden wegens armoede of uit begeerte naar ruimere bedeeling. Dus, juist het tegenovergestelde van ‘Acten van indemniteit’ (z.a.), waarmee ze wel zijn verward geworden.

[Garantie (Acte van -]

Garantie (Acte van -, waarborg van erflijk Stadhouderschap in het huis van Oranje als Constitutie, 27 Juni 1788 in de Vergadering der Staten-Generaal geteekend, en 3 Juli plechtig Prins Willem V overhandigd. Toen, 13 Juli op het Loo het traktaat tusschen Pruisen en Engeland gemaakt werd, kwamen deze regeeringen daarbij overeen, dat zij wederkeerig aannamen, wat zij afzonderlijk de Republiek en den Stadhouder hadden toegezegd, en hetgeen voor de provinciën in de vergadering der Staten-Generaal was gewaarborgd, als boven.

[Garantismus]

Garantismus of Fourierisme, waarborgstelsel, een door Fourier (1772-1837) voorgeslagen socialistisch stelsel van staatsinrichting, daarop berustend, dat de opbrengst van ondernemingen verdeeld werd tusschen wetenschap, kapitaal en arbeid, waarbij de grond gemeenschappelijk eigendom zou zijn. Het ideale stelsel strandde op de klippen der practijk.

[Garçon, (En]

Garçon, (En (fr.), als vrijgezel.

[‘Garde (La - meurt et ne se rend pas’]

‘Garde (La - meurt et ne se rend pas’, de garde sterft en geeft zich niet over. Na al hetgeen daarover in de laatste jaren, ook op grond van herhaalde verklaringen van Cambronne zelf, werd geschreven, is het zeker, dat die volzin, evenmin als zeker ander woord, ooit door dien generaal werden uitgesproken, al prijkt die volzin ook op het voetstuk van Cambronne's standbeeld, te Nantes, en niettegenstaande het bedoelde woord ook in Les Misérables van Victor Hugo voor het eerst voluit werd wedergegeven. Daarentegen beweren de afstammelingen van generaal Michel, dat deze met den volzin, een eisch tot overgaaf van den vijand, zou hebben beantwoord. Doch zulk eene sommatie is met den loop van den slag van Waterloo onmogelijk overeen te brengen. Hoogstens kan men de lezing van Pons de l'Hérault voor mogelijk aannemen. Volgens deze, zou generaal Michel de officieren, in het door hem gecommandeerde carré verzameld en een toespraak tot hen gericht hebben, die met den volzin eindigde: ‘La garde meurt’ enz.

[Garden-City]

Garden-City, (am.), de tuinstad, Chicago in Illinois, naar de vele prachtige tuinen van particulieren.

[Garden of the West]

Garden of the West, (am.), tuin van het Westen, naam voor Kansas, maar ook voor Illinois en andere westelijke staten, om de groote vruchtbaarheid van den grond.

[Garden of the World]

Garden of the World, (am.), tuin der wereld, het dal van de Mississippi, wegens de zeldzame vruchtbaarhetd.

[Garden party]

Garden party, feest in een tuin gegeven, de Engelsche aristocratie gaf er het voorbeeld van door in haar kolossale parken feesten te organiseeren.

[Gardiaan]

Gardiaan, (r.-kath), kloosterbewaarder, Fr. gardien.

[Garen rooken]

Garen rooken, zichzelf prijzen, zich verheffen op welvaart en voorspoed en daarbij God vergeten. Rooken is hier een reuk- of brandoffer brengen, en wel bepaald aan afgoden, zie Habak. I:16, hij rookt aan zijn eigen garen of net, d.i. zijn eigen overleg en macht beschouwt hij als een afgod, dien hij bewierookt.

[Garfgoederen]

Garfgoederen, oudtijds, goederen in pacht uitgegeven tegen de derde of vierde garf, d.w.z. dat van elke drie of vier garven de verpachter, de grondeinaar er ééne kreeg.

[pagina 326]

[p. 326]

[Gargantua]

Gargantua, volgens Rabelais, de zoon van Grangousier en Gangamelle. Nauwelijks geboren, riep hij: ‘drinken, drinken’, en wel zoo hevig, dat de woorden in Beauce en Bibarois-gehoord werden; waarop zijn doorluchtige vader uitriep ‘Que grand tu as!’ welke woorden, omdat zij de eerste waren die hij na de geboorte van het kind uitsprak, als zijn naam werden aangenomen; zoo werd hij genaamd ‘Gah-gran-tu-as’, veranderd in Gar-gan-tu-a.

[Gargantua-achtig]

Gargantua-achtig, reusachtig, naar het hoofdwerk van Francois Rabelais († 1553) als pastoor te Meudon, eene beschrijving van het leven van den reus Gargantua en de heldendaden van zijn doorluchtigen zoon Pantagruel, koning der dorstlijders, een satirieke roman ter bespotting der zeden van zijn tijd.

[Gargaliata, gargo]

Gargaliata, gargo, oud-ital. voor gergo = koeterwaalsch, dieventaal. Fr. jargon.

[Garguille]

Garguille, zie Gautier.

[Garibaldi]

Garibaldi, een kleine ronde hoed, met opstaanden, d.i., dubbelgevouwen rand, indertijd zoo genoemd naar het historisch geworden hoofddeksel van den Italiaanschen nationalen held Giuseppe Garibaldi (1859-1867), uit den Italiaanschen vrijheidsoorlog. Ook heet een rood hemd, in verband met diens gewone kleeding, een garibaldi.

[Garibaldiaan]

Garibaldiaan of Garibaldist, vrijwilliger van Garibaldi (z.a.)

[Garmur]

Garmur, Garmr (noordsche Myth.), helhond, gelijk aan den Cerberus der Grieken.

[Garnalen]

Garnalen, spotnaam voor de inwoners van Dokkum.

[Garnalengeheugen]

Garnalengeheugen, een slecht geheugen. Bij de garnaal overtreft de bijna ledige kop en wat hiertoe behoort, de grootte van 't overige gedeelte des lichaams. Als een kind zich koppig toont, krijgt 't wel van den oudere in jaren te hooren: ‘koppig? wel zeker, een garnaal heeft ook een hoofd’.

[Garni]

Garni, (wap.), met een gevest (degens en derg.) Zie ook Beslagen.

[Garni]

Garni, (wap.), een zwaard wanneer zijn gevest van andere kleur is dan het lemmer. Een zwaard is dégarni, als het gevest ontbreekt.

[Garnisair]

Garnisair, bewaarder bij belastingschuldigen. Die persoon vertoeft dan op kosten van dezen zóolang te zijnen huize totdat de schuld gekweten is. Fr. garnisaire. Volgens het gebruik van 't Middeneeuwsche (bij iemand) ‘in leisting komen’ (hetgeen soms wel door ridders te paard werd in praktijk gebracht), zie Inleisting.

[Garnwerd, (Stuur 't maar naar -]

Garnwerd, (Stuur 't maar naar -, gooi het maar weg; naar Garnwerd, een dorp drie uur van Groningen af, waar veel schepen gesloopt worden en alzoo veel rommel wordt verkocht.

[Garoto]

Garoto, (n. hebr.), berouw.

[Garpe]

Garpe, (hebr. cherpa), schande.

[Garrelsweer, (Alweer van voren af aan, zooals de koster van]

Garrelsweer, (Alweer van voren af aan, zooals de koster van -). Naar G, een dorp bij Groningen, waar de koster voorlas, wat hem was opgegeven; maar toen de predikant er nog niet was, zou hij gezegd hebben: ‘Dan maar weer van voren af aan’ en zoo deed hij.

[Garrot]

Garrot, (wap.), zie Quareel.

[Grape-ne-Schand]

Grape-ne-Schand, Joodsch - Duitsch, samengetrokken uit: Eine Garpe und eine Schande.

[Garrotteeren]

Garrotteeren, wijze, waarop straatroovers in Engeland en N. Amerika in onzen tijd hun slachtoffers plunderen, n.l. door hun een strik om de keel te slingeren en ze daardoor bewustloos te maken. Fr. Garrotter = sterk binden, knevelen, van garrotte, strop, een aan een rechtstandigen paal bevestigd halsijzer, dat men door dichtschroeven vernauwen kon en dat weleer in Spanje diende om aan adellijke misdadigers de doodstraf te voltrekken. In de Fransche boeventaal le coup du père Français.

[Garter-orde]

Garter-orde (eng.), zie Kouseband.

[Gärtner - theater]

Gärtner - theater, een in den renaissancestijl der Middeleeuwen gebouwde schouwburg, met den rondboog tot hoofdkenmerk, de bouwtrant van Friedrich von Gärtner, † 1847 als professor in de bouwkunst en koninklijk opperbouwraad te München.

[pagina 327]

[p. 327]

[Garveboekweit]

Garveboekweit, dat gedeelte van dit gewas - 20 procent van de opbrengst - hetwelk aan Compagnons (medegerechtigden tot veengronden) moet worden afgestaan voor het gebruik der venen, door hen, die ze bebouwen.

[Gas]

Gas, in 't algemeen: elke luchtvormige stof, in 't bijzonder die, welke men door verhitting uit steenkolen verkrijgt en tot verlichting aanwendt. Het lichtgas is bekend sedert 1664; als straatverlichting het eerst gebruikt te Londen en Parijs in 1812, vervolgens in bijna alle woonplaatsen der beschaving. Het woord gas in de algemeene beteekenis werd uitgedacht door den Brusselschen scheikundige Van Helmont († 1644); het Grieksche woord chaos stond hem daarbij misschien voor den geest.

[Gas]

Gas (n. hebr.), lett. gespaard! het zij verre! vooral in de uitdrukking: gas-wescholem, gas-we-goliele, zeer verre zij het (zoo iets te spreken of te doen of te denken).

[Gas zien]

Gas zien, dronken zijn. In het koffiehuis van Francken te Leiden brandde (omstreeks 1840) het eerst het draagbaar gas of Hallo-gas. De nieuwsgierigheid dreef de academische jeugd derwaarts, die duizelig werd bij het kijken in de vlam en - in het glaasje.

[Gas (Lach -]

Gas (Lach -, (nat.), gasvormige verbinding van stikstof met zuurstof, die gemakkelijk ontleedt. Bij inademing gaat aan bewustloosheid een gevoel van welbehagen vooraf, vandaar de door Davy gekozen naam.

[Gascht]

Gascht, (joodsch-duitsch), niet veel zaaks.

[Gasco]

Gasco, (sp.), rendez-vous, samenkomst in 't kaartspel het samenzijn van de twee zwarte azen.

[Gasconnade]

Gasconnade, verbasterd tot kaskenade, onschadelijke blufferij; naar de bewoners van Gascogne (voormalige provincie in Z.W. Frankrijk), die zich wegens den schralen bodem hunner woonplaats verplicht zagen, in vreemde legers te dienen; maar beweerden, dat alleen roemzucht hun drijfveer was, terwijl zij bovendien hoog opgaven van hun gewaande bezittingen en rijkdommen.

[Gasèle]

Gasèle, in de Arabische dichtkunst de naam van een kort lyrisch gedicht, waarvan meestal de 2e, 4e, 6e, 8e regel alle rijmen op den eersten regel; de inhoud is gewoonlijk erotisch.

[Gasgloeilicht]

Gasgloeilicht, verbeterde gasverlichting, uitgevonden door Auer von Welsbach, die de gasvlam van eenen Bunsen'schen brander omgaf met een wollen kousje, gedrenkt met thoriumnitraat. Het weefsel zelf verbrandt, terwijl de overgebleven mantel van het thoriumzout een intensief wit licht verspreidt.

[Gassendismus]

Gassendismus, wijsgeerig stelsel van den fr. geleerde Gassendi, (1592-1655), vernieuwd materialisme, heftig bestreden door de Jezuiten en de aanhangers van Cartesius.

[Gassene]

Gassene, (n.hebr.), hebr. chasunna, (Hoogd. uitspr. gasoeno), bruiloft.

[Gasser]

Gasser, (barg.), spek, (amst.) gemeene kerel.

[Gasseroor]

Gasseroor, (barg.), domoor in 't werk lett. varkenshaar.

[Gastding]

Gastding, oudtijds rechtsgeding, waarbij een der gedingvoerenden een vreemdeling was, die hier zijne woonplaats niet had; tegenover poorterding, waarbij beide partijen poorters waren. Gastding gaat vóor poorterding - luidde toen de regel.

[Gasthuis]

Gasthuis, oorspronkelijk logement (hgd. Gasthof), maar al zeer vroeg ziekenhuis.

[Gasthuisgild]

Gasthuisgild, vereeniging van personen met het doel een ziekenhuis te stichten en te onderhouden.

[Gasthuiskermis]

Gasthuiskermis, een feestje in het gasthuis op den gedenkdag der stichting, bestaande in een maaltijd binnenshuis, of openbare vermakelijkheden en optocht.

[Gastkit]

Gastkit, (barg.), gasthuis.

[Gastrecht]

Gastrecht of Gastgerecht, bespoedigde rechtspleging uit vroeger tijden in sommige steden van ons land, om den vreemdeling het verblijf alhier aangenaam te maken. Het bestond hierin, dat de

[pagina 328]

[p. 328]

[Gastromantie]

Gastromantie, het buikwaarzeggen bij de oude Grieken. Vgl. Alciphron II, 4.

[Gastronomie]

Gastronomie of gastrologie, bij de Ouden de regelen der hoogere kookkunst, die zich bij het klimmen der weelde in Griekenland en Italië zeer sterk ontwikkelde en aanleiding gaf tot de grootste zwelgerij (gastromanie). Van gr. gastèr = buik en nomos = wet.

[Gastrosophie]

Gastrosophie, de regels, welke men in acht moet nemen om het hoogste tafelgenot te smaken zonder zijn gezondheid of waardigheid op het spel te zetten. Baron Vaerst heeft een geestig boek geschreven, getiteld ‘Gastrosophie oder die Lehre von den Freuden der Tafel’, 1851, 2 dln. (Gr. sophia = wijsheid).

[Gastspeler, - speelster]

Gastspeler, - speelster, (toon.) artist, die enkele groote steden bezoekt, en geene vaste verbintenis bij eene Directie aangaat. Hij of zij heet ‘gast’, d.i. persoon, uitgenoodigd om uitvoeringen te komen geven, welke men gastvoorstellingen noemt. Als zoodanig gasteeren zij. De ‘gast’ of ‘ster’ is gewoonlijk het eenige, wat het zien waard is; want deze omgeeft zich het liefst door zeer middelmatige spelers.

[Gat (Half-]

Gat (Half-, - (barg.), wambuis, vgl. fr. pet-en-l'air.

[Gat (In 't -]

Gat (In 't -, (barg.), in het gevangenhuis.

[Gate]

Gate, (eng.), in plaatsnamen poort (mnl. gat), als de Gate (erven te Twello, Vaasen, Apeldoorn en Epe). Van menig oud kasteelmatig gebouw liet men, als het gesloopt werd, de poort staan, en richtte deze tot woonverblijf in.

[Gate City]

Gate City, (am.), poortstad, Keokuk in Jowa, nl. poort van den Mississippi, omdat hier, aan den voet der benedenste watervallen, de scheepvaart begint.

[Gatepetiel (Hij is zoo dicht als een -]

Gatepetiel (Hij is zoo dicht als een -, hij kan niet zwijgen. Gattepetiel is verbastering van gatenplateel = doorslag, vergiettest.

[Gath, (Verkondig het niet te -]

Gath, (Verkondig het niet te -, spreek er niet verder over, bij de tegenstanders; klacht van David over Saul en over Jonathan, zijn zoon, waar hij wenscht, dat niemand tot de Filistijnen van de nederlaag sprak (2 Sam. 1 vs. 20).

[Gatlikker]

Gatlikker, (stud.), vleier, pluimstrijker. Vgl. het motto van Klikspaan: lik me go, (2de pers. gas, 3e pers. gat).

[Gattes]

Gattes, (hebr. chattha), meervoud: gatteisim, zondaar, arme zondaar, iemand van weinig aanspraken.

[Gauchos]

Gauchos, politiecorps in Rio de la Plate; zie Kurales.

[Gaudama]

Gaudama, godheid in Bonna (Achter-Indië) bij de Boedhisten, ook Gautama en Sakja-Muni genoemd, met den bijnaam boeddha of boedha sanskr. de Wijze; de zoon van Suddhodann (Koning van het Indische rijk Mâgadha) (thans Behar) de stichter van het Boedhisme en na zijn dood († omstr. 543 v.C.) afgodisch vereerd. Zie ook Gautema.

[Gaudeamus]

Gaudeamus, (lat.), laat ons vroolijk zijn; het eerste woord en vandaar de benaming van een oud studentenlied, waarvan het meest bekende couplet aldus luidt:

(Laat ons vroolijk wezen, zoolang wij jong zijn. Na de aangename jeugd, na den moeitevollen ouderdom liggen wij onder den grond.)

[Gaulem]

Gaulem, (n. hebr.), klomp, geestelooze materie, vandaar automaat, lummel.

[Gaulo]

Gaulo, ziek, zieke, van hebr. chala of chalah (hij is ziek of zwak geweest.)

[Gaulois]

Gaulois, (fr.), Gallisch. Evenals ten onzent de Batavieren en in Duitschland de Germanen, leven in Frankrijk de Galliërs in de taal allergunstigst voort. Men spreekt van probité (braafheid) en franchise (rondborstigheid) - Gauloise, van manières gauloises (manieren van den goeden ouden tijd), van l'esprit Gaulois (goedaardige, beminlijke, vergoelijkende geest); terwijl un Gaulois in dat land een man van den ouden stempel, une expression Gauloise een ouderwetsch gezegde aanduidt.

[pagina 329]

[p. 329]

[Gaulois]

Gaulois, (fr.), tegenwoordig aardig, maar van twijfelachtig zedelijk gehalte.

[Gauloiserie]

Gauloiserie, woord van Vinet (1797-1847) omtrent Blaise Pascal († 1662), ter aanduiding dat deze schepper van den Franschen stijl ‘het losse en naïve der vaderen liet varen’. Al wat oud is, is den Franschen Gaulois (Gallisch); mitsdien spreken zij van ‘probité’ en ‘franchise gauloise’, van ‘manière g.’ = manieren van den goeden ouden tijd, en noemden iemand van den ouden stempel ‘un Gaulois;’ vandaar ook: ‘le bon rire gaulois’ de gulle lach der vaderen, en naar de vrijere opvatting dier dagen komt ook gaulois voor in de beteekenis van ondeugend, loszinnig en derg.

[Gautlope]

Gautlope, zie Gantlope.

[Gausom]

Gausom, (n. hebr.), zegel. Van hebr. chótam.

[Gautama]

Gautama of Gaudama, oppergod der Birmanen, de vier hoofdwaarheden van Gautama zijn: 1o. Lijden bestaat; 2e. De oorzaak daarvan is ‘erfzonde’ d.i. de som der zonden in vroegere bestaansvormen bedreven; 3o. Het lijden eindigt in Nirvana (vernietiging); 4o. Den weg naar Nirvana vormen acht deugden: recht geloof, recht oordeel, rechte taal, recht doel, rechte praktijk, rechte gehoorzaamheid, recht geheugen en rechte zelfbeschouwing.

[Gave Gods]

Gave Gods, euphemisme voor de ‘heete sieckte’ of pest.

[Gavé]

Gavé, (fr.), in de taal der Fransche anarchisten, een rijke burger; van se gaver = zich overzadigen.

[Gavotte]

Gavotte, (fr. muz.), oude Fransche dans, in allabreve maat (2/2), matig snel, komt gewoonlijk in de suite (z.a.) voor, en volgt meestal op de sarabande (z.a.).

[Gavroche]

Gavroche, (fr.), grappige, brutale straatjongen, type van den Parijsschen; naar een onverganklijk type van dien naam in de Misérables van Victor Hugo.

[Gawe]

Gawe, (transv.), gaaf, goed.

[Gawroeso]

Gawroeso, (n. hebr.), gezelschap. Van gawwer, (z, a.).

[Gawwer]

Gawwer, (n. hebr.), makker, vriend.

[Gay]

Gay, (wap.), vroolijk, opgesmukt.

[Gayant]

Gayant, de reus van Douai, dertig voet lang, die met zijn vrouw van twintig voet en zijne drie kinderen in iederen feestlijken optocht te Douai paradeert. Deze reuzen zijn teenen korven met houten koppen en sierlijk uitgedost.

[Gazan]

Gazan, (n. hebr.), eig. opziener, voorganger in het gebed, voorzanger ter Synagoge.

[Gazel]

Gazel, (ar.), oorspr. gazaal, in n. afr. gazeel, lyrisch didaktisch gedicht van eigenaardigen vorm, omdat het eindrijm der beide eerste regels telkens herhaald wordt, nu en dan door een of meer rijmlooze regels afgewisseld.

[Gazeeren]

Gazeeren, op het Israël. Nieuwjaarsfeest iemand een goede beslissing of bestemming toewenschen. Van hebr. gezeera = besluit.

[Gazette]

Gazette, krant, in Frankrijk, Spanje, Portugal en Engeland, zoo genoemd naar de kleine munt gazeta, of gazetta, vroeger in Italië gangbaar, waarvoor men ze kocht, in België gazet; het eerst in Venetië in 1563.

[Gazir]

Gazir, zwijn, hebr. chazier.

[Gazzer]

Gazzer, (van het Hebr. Chazir = zwijn), slechte kerel.

[Geaccidenteerd]

Geaccidenteerd, (mil.), oneffen, hobbelig, vol ongelijkmatigheden (accidents); van wegen en terreinen. Fr. accidenté, ook fig. bewogen, vol lotwisselingen.

[Geangliseerd paard]

Geangliseerd paard, paard met kort afgesneden en dicht aan het lijf hoog opgedrongen (vergroeiden) staart.

[Geappeld kruis]

Geappeld kruis, (wap.), kruis waarbij de armen in bollen eindigen.

[Gebaard]

Gebaard, (wap.), met een baard, van email, (menschen, dieren, enz.).

[Gebaard]

Gebaard, (wap.), door lijnen evenwijdig aan den linkerdiagonaal verdeeld in een aantal even breede strooken, afwisselend van metaal en kleur. Het aantal strooken wordt vermeld, en is altijd even.

[Gebaldoverd]

Gebaldoverd, (barg.), aangewezen.

[pagina 330]

[p. 330]

[Geband]

Geband, (wap.), door lijnen evenwijdig aan den rechterdiagonaal verdeeld in een aantal even breede strooken, afwisselend van metaal en kleur. Het aantal strooken wordt vermeld, en is altijd even.

[Gebastilleerd]

Gebastilleerd, (wap.), met tinnen, alleen aan den onderkant.

[Gebedenteller]

Gebedenteller, bij P.C. Hooft voor rozenkrans, (zie bij Paternoster), omdat deze in aaneengeregen grootere en kleinere balletjes of koralen bestaat, welke het aantal der opgezegde gebeden aanwijzen.

[Gebekt]

Gebekt, (wap.), met een bek, email, (vogels).

[Geber]

Geber, zie Gheber.

[Gebesanteerd]

Gebesanteerd, (wap.), bezaaid met besanten. (z.a.).

[Gebeuwen]

Gebeuwen, (barg.), roepen.

[Gebladerd]

Gebladerd, (wap.), met bladeren (bloemen, vruchten, boomen).

[Gebloemd]

Gebloemd, (wap.), met bloemen (planten); bezet met bloemen (boordsels, zoomen); met bloemvormige uiteinden (kruisen).

[Geblokt]

Geblokt, (wap.), samengesteld uit blokken, afwisselend van metaal en kleur (in één rij).

[Geboden (Hij zet er zijn tien - in]

Geboden (Hij zet er zijn tien - in, iemand de vingers of de nagels in het gezicht zetten. Ook, hij gebruikt zijne tien geboden = hij eet met de vingers en niet met vork en lepel. Om het getal tien eene toespeling op de tien geboden uit Mozes' wet.

[Gebonden]

Gebonden, (muz.), z. legato zooveel als strenge stijl; zie ook Galante stijl.

[Gebonden]

Gebonden, (wap)., door een band, koord, lint, enz. vereenigd tot een bundel van meer gelijksoortige voorwerpen.

[Geboord]

Geboord, (wap.), met boordsel kleur of metaal. Is het boordsel zeer smal dan heet het bij de fr. herauten filière en de figuur fimbrié of frauché.

[Gebouw ('t -]

Gebouw ('t -, kortaf in 't Haagsch, het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen.

[Gebraden duiven, die iemand in den mond vliegen]

Gebraden duiven, die iemand in den mond vliegen, oorspr. gr. bij Krates en vele anderen, ook bij Hans Sachs, Rabelais e.a. in beschrijvingen van de gouden eeuw of Luilekkerland.

[Gebraden haan uithangen (Den -]

Gebraden haan uithangen (Den -, goede sier maken, zich weelderig aanstellen; naar het uithangbord van voormalige gaarkeukens.

[Gebroken]

Gebroken, (wap.), veranderd door verandering of omzetting der kleuren, of ook door een barensteel (z.a.).

[Gebruikskunst]

Gebruikskunst, schilderkunst toegepast op artikelen van dagelijksch gebruik, als op glasramen, glas- en gleiswerk, vazen, flacons, meubelkasten, tapijten, enz. Deze kunst, sedert drie eeuwen en langer in verval, geraakt niet in Engeland alleen, maar nu ook bepaald in België en Frankrijk tot een nieuw leven.

[Gebuizerd]

Gebuizerd, (barg.), gedronken; van mnl. buisen of buysen = lustig drinken.

[Gebuurte]

Gebuurte, (transv.), buurt.

[Gecommitteerde Raden]

Gecommitteerde Raden, oudtijds ongeveer hetzelfde als thans de Gedeputeerde Staten.

[Geconiedereerde Staten]

Geconiedereerde Staten, de elf staten, die tegen de Unie opstonden in den Amerikaanschen burgeroorlog (1861-1866), nml. Georgie, N. en Z. Carolina, Virginië, Tennessee, Alabama, Louisiana, Arkansas, Mississippi, Florida en Texas.

[Gecoördineerde begrippen]

Gecoördineerde begrippen, begrippen, die naast elkander staan in rang, waarvan niet het eene uit het andere voortvloeit. Tegenovergesteld aan gesubordineerde begrippen = begrippen, welke uit hoofdbegrippen voortvloeien, en dus aan deze ondergeschikt (gesubordineerd) zijn.

[Gecreneleerd]

Gecreneleerd, (wap.), zie Gekanteeld.

[Gedachten (Op twee - hinken]

Gedachten (Op twee - hinken, weifelen, ontleend aan het Bijbelsche verhaal van Elia op den Karmel (I Kon. XVIII:21).

[pagina 331]

[p. 331]

[Gedachteniswapen]

Gedachteniswapen, een wapen dat deel uitmaakt van een ander en daarin geplaatst is ter herinnering aan een of ander historisch feit. Zoo bevatten het Oostenrijksche wapen (vastgesteld 1836) en het Pruisische (vastg. 1817) vele gedachteniswapens.

[Gedalja (Vastendag van -]

Gedalja (Vastendag van -, Joodsche vastendag op den 3den Tisri (in September of October) wegens de vernietiging van de laatste rest van Israël's nationale zelfstandigheid uit den tijd des eersten tempels (Jeremia XLI).

[Gedamasceerd]

Gedamasceerd, (wap.), veld, gouden of zilveren met iets donkerder figuren, krullen, enz. de op het veld aangebrachte damasceeringen zijn geen stukken; naar de stad Damascus.

[Gedanken sind zollfrei]

Gedanken sind zollfrei, gedachten zijn tolvrij. Luther in zijn ‘Von weltlicher Oberkeit, wie man ihr Gehorsam schuldig sei’, in eenigszins anderen vorm in het Latijn bij Cicero pro Milone XXIX, 79: Liberae sunt nostrae cogitationes e.a.

[Gedeeld]

Gedeeld, (wap.), door een verticale lijn in twee gelijke helften verdeeld.

[Gedekt]

Gedekt, (wap.), met een dak, email (gebouwen), of met een torentje op het dak. Ook wordt een schild gedekt door kroon, helm, wrong of helmteeken.

[Gedichtsel]

Gedichtsel, (Bijbelvertaling Gen. VI, 5), vrucht der overdenking = voornemens, plannen.

[Gedienstige geest]

Gedienstige geest, dienstbode; schertsend en op den klank af uit Hebr. I vs. 14, waar het van de engelen gezegd wordt.

[Gedomicilieerde wissel]

Gedomicilieerde wissel, wissel betaalbaar gesteld bij een ander dan den betrokkene.

[Gedrageu]

Gedrageu, (wap.), met een ander stuk onder zich, dat het hoofdstuk schijnt te ondersteunen. Het stuk, dat gedragen wordt, is de hoofdfiguur.

[Gedriedeeld]

Gedriedeeld, (wap.), een op eenigerlei wijs door twee evenwijdige lijnen of door een keper of gaffellijn in drie gelijke deelen verdeeld veld, als de drie deelen ieder een afzonderlijk email hebben.

[Gedsje]

Gedsje, zie Gids.

[Geduld is zulk een schoone zaak]

Geduld is zulk een schoone zaak, Van Alphen, Kindergedichtjes.

[Geëclipseerd]

Geëclipseerd, (wap.), zie Verduisterd.

[Geef den Keizer, wat des Keizers is, en Gode wat Godes is]

Geef den Keizer, wat des Keizers is, en Gode wat Godes is. Aansporing om het verschuldigde te betalen en Gods geboden op te volgen. Ontleend aan het gezegde van Jezus (Matth. XXII:21). Komt ook voor als omschrift van een ouden Batenburgschen dukaat uit de 16e eeuw.

[Geef mij de vijf]

Geef mij de vijf, d.i. de vijf vingers, dus de heele hand, ten bewijze dat 't goed gemeend is, - en niet koel of afgemeten een paar vingers, gelijk uit onverschilligheid of ook uit hooghartigheid vaak geschiedt.

[Geef mij waar ik sta]

Geef mij waar ik sta, zie Dos moi poe sto.

[Geeft 'm katoen]

Geeft 'm katoen of geeft 'm van draad, (toon.), uitbundig schreeuwen om effect te maken, onnatuurlijke stemverheffing. Ook milit. Schiet hem dood; ook: sla er maar op!

[Geëikeld]

Geëikeld, (wap.), met vruchten, eikels.

[Geel]

Geel, (barg.), goud.

[Geel vaantje]

Geel vaantje, zie Gele buis dragen.

[Geel]

Geel of Gheel (Naar - gaan, krankzinnig worden. Geel, een plaatsje in de Belg. provincie Antwerpen, is sedert eeuwen een oord, waar bijna allen zich bezig houden met krankzinnigenverpleging.

[Geelhart]

Geelhart, zie Groenhart.

[Geeltjes]

Geeltjes, dukaten, in 't algemeen goudstukken.

[Geënt]

Geënt, (wap.), niet volgens een rechte lijn afgescheiden, doch de deelen met uitsteksels van eenigerlei vorm, in elkaar grijpend.

[Geer]

Geer, bwk.), schuin vlak; eene kamer geert, wanneer de eene zijde smaller is, dan de andere en de rechtstaande muren in het grondplan stompe en scherpe hoeken vormen.

[pagina 332]

[p. 332]

[Geeri]

Geeri, zie Gheerai.

[Geer]

Geer, (wap.), een rechthoekige driehoek, met den rechten hoek en een rechthoekszijde langs den schildrand, vanwaar de geer uitgaat, en met de punt in het middenpunt of in de middellijn van het schild liggend.

[Geerten, (Sint - minne]

Geerten, (Sint - minne, heildronk hij afscheid of bij het aanvaarden van een reis; van Geertruida, dochter van Pepijn van Landen, dezelfde wier naam wij weervinden in Geertruidenberg.

[Geesel past zoo'n brandmerk (Op zoo'n -]

Geesel past zoo'n brandmerk (Op zoo'n -, na zulk een kostlijk maal past zulk een lekkere sigaar; Geldersch spreekwoord, uit de dagen toen bij erge booswichten na de geeseling het brandmerken werd toegepast. Aan de geeseling ging voor den delinquent een goede maaltijd vooraf, opdat hij ze beter zou kunnen doorstaan.

[Geeselaars]

Geeselaars of Geeselbroeders, broederschap van dwepers, in 1260 ingesteld door den kluizenaar Rainer te Perugia, die op zekere tijden hun lichamen in het openbaar door vinnige geeselslagen teisterden. Later vervolgd wordend, namen ze in Frankrijk den naam van Begharden, in Duitschland dien van Kruisbroeders aan. Zie Flagellanten.

[Geest]

Geest, in Rinsumageest en derg. ook wel gaast en gast in Gaasterland en Grootegast, zandgrond met veen gemengd.

[Geest (De - is wel gewillig, maar het vleesch is zwak]

Geest (De - is wel gewillig, maar het vleesch is zwak, het voornemen bestaat, de bedoeling is goed, maar het goede voornemen wordt niet uitgevoerd; ontleend aan Matth. XXVI:41.

[Geeuwen]

Geeuwen, (barg.), zingen.

[Geeuwert, (Een fokkende]

Geeuwert, (Een fokkende - (barg.), een kleine jongen.

[Geëvend]

Geëvend, (wap.), met stukken te weêrszijden naast zich, welke in dezelfde richting gerangschikt zijn.

[Gefaast]

Gefaast, (wap.), door horizontale lijnen verdeeld in een aantal even breede stroken van afwisselend email.

[Geferteleert]

Geferteleert, (wap.), zie Latwerk en Getralied.

[Gefingeerde munt]

Gefingeerde munt, (hand.), niet werkelijk geslagen munt; rekenmunt, b.v. het Banco-Mark in Hamburg.

[Gefiatteerde balans]

Gefiatteerde balans, (hand.), balans, bij welks samenstelling men den inventaris zóo taxeert, dat de toestand van de handelszaak te rooskleurig wordt voorgesteld. Een geflatteerde B. leidt bijna onvermijdelijk tot opdrijving van onnoodige uitgaven, bij handelsondernemingen tot uitkeering van winsten, die niet gemaakt zijn en werkt dus op den duur noodlottig.

[Geflenst]

Geflenst, (toon.), saamgelapt; zoo ziet een tooneel bij de opvoering van een stuk er uit, wanneer het materieel ontoereikend is.

[Geflep]

Geflep, (barg.), gerinkel.

[Gefloat worden]

Gefloat worden, (hand.), overstroomd worden, van Compunies, spoorwegmaatschappijen en andere ondernemingen in Noord-Amerika, die 't niet houden kunnen. Van eng. to float, overstroomen, eene maatschappij oprichten.

[Gefort zijn]

Gefort zijn, (mil.), buiten echt met eene vrouw leven, lett. op een fort zitten, alzoo gebonden zijn aan een plaats, daardoor niet meer kunnen gaan, waar men wil.

[Gegabt]

Gegabt, (barg.), gestolen.

[Gegaufreerde manchetten]

Gegaufreerde manchetten, lubben met zeer fijne plooien, die er met een warm ijzer werden ingedrukt; van gaufre (fr.) = wafel, dewijl het ijzertje dichtsloeg als een wafelijzer.

[Gegeerd]

Gegeerd, (wap.), overdekt met of verdeeld in een even aantal rechthoekige driehoeken van afwisselend email.

[Gegen Consum]

Gegen Consum, (hgd.), tegen vertering eene zaal bijv. aan een tooneelzelschap verhuren, alzoo, dat de zaal gratis aan dat gezelschap wordt afgestaan, mits de toeschouwers genoeg verteren.

[Gegen Demokraten helfen nur Soldaten]

Gegen Demokraten helfen nur Soldaten, tegen demokraten helpen slechts soldaten, slot van het gedicht van v. Merckel: die fünfte Zunft. Zeer bekend geworden, doordat de overste v. Griesheim in 1848 de uitdrukking als titel voor eene brochure gebruikte.

[pagina 333]

[p. 333]

[Gegespt]

Gegespt, (wap.), met gesp. van ander email.

[Gegolfd]

Gegolfd, (wap.), met een balk, paal, enz. wanneer zijn lijnen niet recht maar golvend zijn; het schild of een figuur, wanneer het door golvende lijnen in waterpasrichting in een even getal stukken verdeeld is. De gegolfde paal loopt van boven uit in een vlam en heet bij de fr. herauten flambant.

[Gegrond]

Gegrond, (wap.), op een grond van ander email geplaatst, boomen, gebouwen, e.a. De grond is eene variatie van den voet. Het gewone email is sinopel of grasgrond.

[Gehalsband]

Gehalsband, (wap.), met een halsband van ander email.

[Gehameid]

Gehameid, (wap.), gesloten door verticale van onderen gepunte balken bijv. poorten.

[Gehandeld]

Gehandeld, (barg.), bestolen.

[Gehandschoend]

Gehandschoend, (wap.). met een handschoen, (z.a.).

[Geharnast]

Geharnast, (wap.), met een harnas of een deel daarvan bekleed (menschen, lichaamsdeelen).

[Geharnaste rede]

Geharnaste rede, aanval enz. gespierd, in krachtige bewoordingen.

[Geheid]

Geheid, (kma. toon. muz.), vast er in zittend, goed. De repetitie ging geheid, d.i. alsof die geheid was.

[Geheim comité. à la Búonarotti]

Geheim comité. à la Búonarotti, heimelijke vereeniging in den trant van die van B., den vertrouweling van Robespierre, communistisch samenzweerder onder het Directoire (z.a.) te Parijs († 1839 als gedeporteerde).

[Geheimboek]

Geheimboek, (hand.), het boek, dat door den chef eener handelszaak gehouden wordt, over artikelen of zaken, die hij niet ter kennis van zijn bedienden brengen wil. In denzelfden trant heet een geheim kasboek een geheime balans.

[Gehenna]

Gehenna, hel (Matth. 5 v. 22, 29, 30; 10 v. 28; 18 v. 9; 23 v. 15, 33), afkomstig van hebr. geei Hinnom = dal Hinnom, een aangenaam dal bij Jerusalem, waar de oude Israëlieten aan Moloch dieren en zelfs kinderen offerden (1 Kon. 11 v. 7), en dat, na de afschaffing dezer offers door den koning Josia (2 Kon. 23 v. 10) diende tot begraafplaats voor de lijken van misdadigers en tot verbranding van onreinigheden; van hier, strafplaats in het doodenrijk (den Sjeôl) voor de goddeloozen, tegenover eene andere plaats voor de vromen, het Paradijs (z.a.) genoemd.

[Geherrie]

Geherrie, zie herrie.

[Gehoond]

Gehoond, (wap.), met een stompje, waar de staart moest zitten; deze is afgesneden en verwijderd, de tanden zijn uitgebroken, eveneens de nagels, de tong ontbreekt.

[Gehoornd]

Gehoornd, (wap.), met hoorns (dieren).

[Gehuifd]

Gehuifd, (wap.), een huif of kap dragende.

[Gei-hinnom]

Gei-hinnom, (hebr.), (Joodsch-Duitsche volksuitspraak Geinem, Grieksche uitspr. Gehenna), zie Gehenna.

[Geider]

Geider, (van hebr. cheder = vertrek, studie-vertrek), godsdienstschool.

[Geijzerd]

Geijzerd, (wap.), geharnast.

[Geilek]

Geilek, (n. hebr.), deel, aandeel. Hebr. chélek.

[Geilew]

Geilew, (n. hebr.), vet, talk. Hebr. chéleb, chèleb.

[Gein]

Gein, in de taal der aardrijkskunde, doortocht van water; ook, waterlozing. Oudere vorm: gana.

[Gein]

Gein, (toon.), joodsche volkstaal, aardigheid, geestigheid, liefheid; van hebr. cheen, gunst, liefelijkheid, aardigheid; vandaar pleizier, pret, zoo ook geinmakers (pretmakers).

[Geïntimeerde]

Geïntimeerde, gedagvaarde in hooger beroep. Fr. intimer, aankondigen, (vonnis) beteekenen.

[Geirem]

Geirem, (hebr.) ban. In geirem doen = iemand in den ban doen.

[Geivoesch]

Geivoesch, (n. hebr.), verdrijving, Joden-vervolging.

[Geischek]

Geischek, (hebr.), lust, zin.

[pagina 334]

[p. 334]

[Geiser]

Geiser, ook wel geyzer, periodieke heetwaterspringbronnen op IJsland; men vindt ze op eene vlakte noordwest van den vulkaan Hecla. Geysir, (ijsl.), onstuimig, woedend, vandaar badketel, die dadelijk warm water geeft.

[Geislersche buis]

Geislersche buis, langwerpige glazen bnis, met verdunde lucht, of eenig gas, gevuld, en aan welke uiteinden platinaspitsen - z.g. electroden - gesmolten zijn, naar den fabrikant Geisler te Bonn. Zie X-stralen en Crookes'buis (Aanhangsel.)

[Geist der stets verneint (Der -]

Geist der stets verneint (Der -, de geest, die altoos ontkent, naam, dien Mephisto zich in Goethe's Faust geeft in zijn gesprek in den Hemel; fig. de weerbarstige, ongeloovige en ongevoelige mensch.

[Geit]

Geit, (k.m.a.), knap, flink, kranig man.

[Gejasperde jongen]

Gejasperde jongen, (barg.), iemand, die gezeten heeft.

[Gekamd]

Gekamd, (wap.), met een kam van ander email (hanen).

[Gekantonneerd]

Gekantonneerd, (wap.), met gelijke figuren in de vier hoeken om de hoofdfiguur.

[Gekapt]

Gekapt, (wap.), door een keperlijn verdeeld in twee deelen. De punt der keperlijn raakt den bovenkant van het schild niet.

[Gekapt - gekousd]

Gekapt - gekousd, (wap.), het veld is in drieën verdeeld door twee keperlijnen, die in de zijden van het schild samenkomen, doch niet reiken tot aan den boven- en onderkant..

[Gekard]

Gekard, (k.m.a.), verwijderd, ook evenals bij de studenten, gesjeesd.

[Gekeperd]

Gekeperd, (wap.), door keperlijnen in een getal even breede kepers van afwisselend email verdeeld.

[Geketend]

Geketend, (wap.), met een keten of koord, aan den band, om hals of buik (dieren).

[Gekheid, mer neet boeten de (schraôm]

Gekheid, mer neet boeten de (schraôm, spreuk der Societeit Momus te Maastricht, dwaasheid, maar niet buiten de perken.

[Gekinkt]

Gekinkt, (wap.), heet het kruis wanneer zijn armen eindigen in den vorm van krukhoofden; zijn het halve, alle vier in dezelfde richting, dat noemen de fr. herauten zult een kruis fylot.

[Gekkenspel]

Gekkenspel of Zottenspel, een wedstrijd tusschen de narren der verschillende rederijkerskamers in het zeggen en doen van dwaasheden.

[Geklauwd]

Geklauwd, (wap.), met klauwen van ander email (dieren).

[Geklaverd]

Geklaverd, (wap.), met uiteinden in den vorm van klaverbladen (ankers, kruisen, enz.).

[Gekleed]

Gekleed, (wap.), met kleedingstukken van ander email.

[Geklepeld]

Geklepeld, (wap.), met een klepel (klokken).

[Gekloft]

Gekloft, (barg.), gekleed.

[Geklokt]

Geklokt, (wap.), met een klok aan den hals (runderen, schapen); met klokken aan den onderkant (faas, enz.), zie Campania.

[Gekloste eieren]

Gekloste eieren, (rest.), omelet.

[Geknijft, Gespant]

Geknijft, Gespant, (barg.), gegrepen.

[Geknoopt]

Geknoopt, (wap.), in bochten voorgesteld, zoodat indien de uiteinden werden aangehaald, een knoop zou ontstaan (slangen, linten).

[Geknopt]

Geknopt, (wap.), met een hart van ander email (bloemen).

[Geknopt]

Geknopt, (wap.), met knoppen op de uiteinden (degens, kruisen).

[Gekousd]

Gekousd, (wap.), door een omgekeerde keperlijn verdeeld in twee deelen. Zie Gekapt.

[Gekrookt riet]

Gekrookt riet, zie Rookende vlaswiek.

[Gekroond]

Gekroond, (wap.), met een kroon op het hoofd.

[Gekruist]

Gekruist, (wap.), geplàatst in den vorm van een kruis.

[Gekrukt]

Gekrukt, (wap.), met uiteinden als krukhoofden.

[Gekwartierd]

Gekwartierd, (wap.), met andere wapens saamgevoegd in één schild.

[pagina 335]

[p. 335]

[Gekwartileerd]

Gekwartileerd, (wap.), door een horizontale en een verticale lijn in vier gelijke deelen verdeeld.

[Gelag]

Gelag, onaangename, slechte toestand, lot. Ook, 't geen men neerlegt op tafel, om zijne vertering te betalen. Voor iemand het gelag betalen = betalen 't geen een ander verteerd heeft, fig. boeten voor de misdrijven van een ander.

[Gelaleisch jaar]

Gelaleisch jaar, (chron.), een bestendig zonnejaar bij de Perzen in 1079 n.C. ingevoerd door den Turkschen keizer Gelal. Iedere maand heeft 30 dagen, en op het einde van een gewoon jaar worden er 5, en van een schrikkeljaar 6 bijgevoegd.

[Gelavie]

Gelavie, (wap.), speer, lans, ook voor banier gebruikt.

[Geld stinkt niet]

Geld stinkt niet, of lat. pecunia non olet, wat Vespasianus tot zijn zoon Titus gezegd zou hebben, op diens vraag of hij niets rook aan een zak, gevuld met de eerste opbrengst der belasting op de privaten; naar die belasting heeten in Frankrijk de openbare waterplaatsen vespasiennes.

[Geldersch geloof (Geen beter geloof dan een]

Geldersch geloof (Geen beter geloof dan een - (Zeeuwsch-Vlaanderen), Geldersch, woordspeling met geld, en geloof met crediet, dus: die met geld in de hand komt, heeft het meeste crediet.

[Geldersch Kruis]

Geldersch Kruis, (wap.), kruis waarvan de zijlijnen der armen zich naar buiten buigen, zoodat zij aan het uiteinde aanmerkelijk breeder zijn.

[Geldersche Achilles, (De -]

Geldersche Achilles, (De -, bijnaam van den geduchten Maarten van Rossem († 1555), veldmaarschalk, de rechterhand van hertog Karel van Gelre († 1538).

[Geldersche Alcides, (De -]

Geldersche Alcides, (De -, bijnaam van hertog Karel van Gelre, den Hercules zijner eeuw. Alcides was de bijnaam van Hercules; van gr. alkè (oorlogsmoed, strijdkracht).

[Geldersche Marius (De -]

Geldersche Marius (De -, hetzelfde als Geld. Achilles, (z.a.). De Rom. veldheer Cajus Marius † 86 v.C. was rusteloos in 't oorlogen, en hield daarin ook veel van blakeren.

[Geldersche Blom (De -]

Geldersche Blom (De -, naam van verschillende logementen, o.a. te Arnhem, te Utrecht en te Gorkum. Deze bloem is de mispelbloem, het oude wapen van Gelder. Vanhier ook de familienaam Gelderblom.

[Geldkoers]

Geldkoers, (hand.), de prijs van len dag van verschillende geldsoorten.

[Geldsachen (In - hört die Gemüthlichkeit auf]

Geldsachen (In - hört die Gemüthlichkeit auf, eigenlijk Bei Geldfragen enz. In zaken speelt het gevoel geen rol, woorden op 8 Juni 1847, in de ‘Kurie der drei Stände,’ van den vereenigden Pruissischen Landdag, door D.J.L. Harrsemann, later minister van financiën, uitgespreken. Meest gebezigd als ‘Da hört die Gemüthlichkeit auf.’

[Geldsnoeiers]

Geldsnoeiers, personen, die de randen der muntstukken afsneden en de dus verminderde stukken voor volwichtig uitgaven, behaalden in vorige eeuwen en tot op 1846 grove, maar onrechtmatige winsten. Om te kunnen oordeelen of een stuk gesnoeid was of niet, voerde men in 1749 het kabelen in, d.i. het maken van schuine inkervingen op den rand, tegenwoordig maakt men kartelingen, nl. rechte inkervingen. De snoeiers stoorden zich er niet aan, sneden de randen af en maakten een nieuwen kabelrand.

[Gele buis dragen (Het -]

Gele buis dragen (Het -, de blakende gunst des Keizers van China genieten, gelijk hoogbevoorrechten Chineezen te beurt valt, als deze zich in een geel buis mogen kleeden, evenals hun keizer zelf doet. De hoogste onderscheiding, welke aan eenig sterveling in het Hemelsche Rijk kan ten deel vallen, is, dat Z.M. zijn eigen geel buis uittrekt, om er den begunstigde mede te bekleeden. Voor zeer bizondere verdiensten wordt hierbij nog verleend het Gele vaantje, dat door den bezitter in de rechterhand wordt gedragen, en hem souverein recht geeft over leven en dood.

[Geledigd]

Geledigd, (wap.), geheel uitgehold, zoodat alleen een smalle rand overblijft langs den omtrek, (kruisen enz.).

[Gele ras (Het -]

Gele ras (Het -, de Chineezen, naar hun gele tint en voorliefde voor de gele kleur.

[pagina 336]

[p. 336]

[Gelegenheidsgezicht]

Gelegenheidsgezicht, een gelaat, dat zich naar tijdsgelegenheid, blijde, droevig, preutsch, benauwd, verbaasd toont, gelijk een veteraan op het tooneel. Vooral ten aanzien van het godsdienstige veel gebezigd.

[Geleeuwd]

Geleeuwd, (wap.), zie Klimmend en Lionné; vgl. geluipaard; een geleeuwde luipaard is een loopende, niet aanziende leeuw en een geluipaarde leeuw is een klimmende, aanziende leeuw; omdat de leeuw altijd klimmend, niet aanziend is.

[Geleid (Hij heeft -]

Geleid (Hij heeft -, had de leiding, nam de leiding (sportt.), hij was vooraan bijv. tot aan de zooveelste ronde. Van eng. to lead.

[Geleibrief]

Geleibrief, (hand.), zie Moratorium.

[Geleide]

Geleide, (hand.), zie Convooi.

[Geleld]

Geleld, (wap.), met lellen van ander email (hanen, kalkoenen, visschen).

[Gelelied]

Gelelied, (wap.), met uiteinden in den vorm van leliën; met leliën aan de uiteinden.

[Gelijke monniken, gelijke kappen]

Gelijke monniken, gelijke kappen, vgl. Cucullus (z.a.).

[Gelijk doen]

Gelijk doen, (barg.), deelen.

[Gelijkvloersch]

Gelijkvloersch, alledaagsch, niet verheven, bijv. een gesprek, fig. ontleend aan een huis met hooge verdiepingen.

[Gellep]

Gellep, (barg.), buit.

[Gellep, de massemat doen]

Gellep, de massemat doen (barg.), met elkander deelen.

[Gelling]

Gelling, (transv.), gallon, maat voor natte waren, van eng. gallon.

[Geloempang]

Geloempang, zie Kroeng.

[Geloof, hoop en liefde]

Geloof, hoop en liefde, I Kor. XIII:13 (vgl. I Thess. I:3; V:8).

[Geloof (Het - maakt zalig]

Geloof (Het - maakt zalig, gewijzigd naar Marc. XVI vs. 16: ‘die geloofd zal hebben en gedoopt zal zijn, zal zalig worden.’

[Geloof (Het - verzet bergen]

Geloof (Het - verzet bergen, d.i. voor den geloovige is niets onmogelijk, letterlijk naar I Kor. 13:2, verg. Math. XVII:20, en Marc. XI:23.

[Geloofszendelingen]

Geloofszendelingen, zendelingen uit Amerika, Engeland en Duitschland, die zonder tot eenig Zendelinggenootschap te behooren, zonder voorbereiding of opleiding, onder de Heidenen uitgaan, maar niet op een vaste plaats blijven, doch een trekkend leven leiden, als reizende Evangelisten, zonder contrôle, maar ook zonder salaris. Zij verwachten alles van God, die hun bekwaamheid en salaris geeft, die ook hun bestuurder is. Zij willen - echt Amerikaansch! - de wereld in dertig jaren bekeerd zien; Frederic Arnot is zeker de meest bekende.

[Geluipaard]

Geluipaard, (wap.), zie Stappend, (leeuwen.)

[Gelukkig Arabie]

Gelukkig Arabie, onjuiste vertaling van lat. Arabia felix, dat eenvoudig beteekent aan de rechterzijde, d.i. Arabië aan de ‘felix’ van Mecca; de linker, dus ongelukkige stad is Al-Shan.

[Gemakajemol]

Gemakajemol, (barg.), geslagen.

[Gemanteld]

Gemanteld, (wap.), verdeeld door een keperlijn wier onderste punten liggen in de onderhoeken van het schild.

[Gemara Gennòrò]

Gemara Gennòrò, volmaking, van hebr. gamer (hij heeft voleindigd), maakt met de Mischna (z.a.) den Talmud (z.a.) uit. Ze heet ‘volmaking’ met het oog op de Mischna, welke ze uitlegt en aanvult bij wijze van commentaar.

[Gemara]

Gemara, (n. hebr.). (Hoogd. uitspr. gemoro) leering, naam der Talmudboeken.

[Gemeenlandshuis]

Gemeenlandshuis, het huis, waar de vergaderingen van het waterschapsbestuur gehouden worden, waar de archieven van 't waterschap berusten, in 't kort: het Raadhuis van 't waterschap.

[Gemeenlandssluis]

Gemeenlandssluis, sluis dienend tot gemeenschappelijke uitwatering der landerijen van een polder, of een waterschap, staande onder toezicht van en onderhouden door het waterschapsbestuur.

[Gemengd koor]

Gemengd koor, (muz.), ital. coro pieno; lat. plenus chorus, samenwerking van mannen- en vrouwen- of kinderstemmen, dus bas, tenor, alt en sopraan; in tegenstelling van de koren met gelijke stemmen (voces aequales) mannenkoren, vrouwenkoren, kinderkoren. Bij het orgel: fr. jeux composés, samengestelde hulpstemmen.

[pagina 337]

[p. 337]

[Gemengde jagers]

Gemengde jagers, (mil.), snijboonen met aardappels, naar de groene uniformen der jagers.

[Gemerk]

Gemerk, (wap.), kenteeken.

[Gemeste kalf slachten (Het -]

Gemeste kalf slachten (Het -, een feestmaal houden. Uit Luk. 15 vs. 23, 27.

[Gemielatte Gasadin]

Gemielatte Gasadin, (n. hebr), vergelding der vromen, Israëlietische instelling (1796), welke het verrichten der voorgeschreven plechtigheden bij stervenden en dooden beoogt, en tevens zorg draagt voor de begrafenis der leden.

[Gemodereerden]

Gemodereerden, gematigden; in de 2de helft der vorige eeuw godgeleerden en predikanten, die niet in alles de kerkleer der Gereformeerden, uitgedrukt in de Formulieren van Eenigheid, beleden en beäamden, maar op sommige punten afweken.

[Gemolt]

Gemolt, (barg.), om hals gebracht.

[Gemot]

Gemot, (barg.), politie; het heele gemot, het gerecht.

[Gemuilband]

Gemuilband, (wap), met een muilband (beren).

[Genadepoortje, (Het -]

Genadepoortje, (Het -, achterdeurtje, waardoor men, hoewel eigenlijk onbevoegd, toegang kan krijgen tot eene tooneelvoorstelling, een concert, enz.

[Genadeslag]

Genadeslag, de slag, welken men een gevonnist misdadiger enz. toebrengt, om hem uit zijn lijden te helpen, zijne stervenssmart te doen ophouden, door bespoediging van zijn dood. Fr. coup de grâce (z.a.).

[Genageld]

Genageld, (wap.), met nagels aan de klauwen (dieren); met spijkers (hekwerk, enz.).

[Gendarmes]

Gendarmes, (fr.), oorspronkelijk gens d'armes, mannen van wapenen; 1^o. de wapenknechts uit den riddertijd; 2^o. politie-mannen van gedeeltelijk militair, gedeeltelijk burgerlijk karakter.

[Gendre (Mon -, tont est rompu]

Gendre (Mon -, tont est rompu, schoonzoon, alles is tusschen ons uit volzin uit Un chapeun de paille d'Italie, comedie van Labiche en Marc-Michel, in 1857 voor het eerst opgevoerd, die door Nonancourt zijn aanstaanden schoonzoon Fadinard telkenmale wordt toegeworpen, wanneer hij zich over dezen te beklagen heeft. Gemeenlijk schertsenderwijs gebezigd, om te zeggen dat men alle betrekkingen af breekt, dat alles uit is.

[Geneefsche conventie]

Geneefsche conventie, de op het initiatief van den Zwitser Henri Dunant die in 1860 in ‘Un Souvenir de Solferino’ de ijslijkheden van een slagveld na den slag beschreef, tusschen het meerendeel der Europeesche Staten 22 Aug. 1864 te Genève getroffen overeenkomst, waarbij aan zieke en gewonde krijgslieden in den oorlog eene zekere mate van bescherming verleend en behoorlijke verpleging, ook door de tegenpartij, gewaarborgd wordt. Onder den titel: Conv. van G. voor de verbetering van het lot der gewonde krijgslieden bij de legers te velde. Deze Conventie is van blijvenden aard; vorige overeenkomsten of voorstellen waren van zeer tijdelijken aard, en het humaniteits-begrip daarin nedergelegd, ging later weer verloren. Die vroegere overeenkomsten waren:

1e. het verdrag van Aschaffenburg van 27 Juni 1743, na den veldslag van Dettingen gesloten tusschen de opperbevelhebbers van het Pragmatieke en van het Fransche leger, den Generaal Von Stair en den Maarschalk de Noailles, tot wederzijdsche bescherming van gewonden en hospitalen;

2e. het tractaat, den 6den Februari 1759 te Sluis, in Staats-Vlaanderen, tusschen Frankrijk en Engeland gesloten, regelend de zorg voor de zieken en gegewonden en hun verplegers;

3e. de conventie van Brandenburg van 7 September 1759, tusschen Frederik den Groote en Lodewijk XV, op de grondslagen van het Sluiser-tractaat;

4e. het voorstel, in 1800 door den beroemden Franschen legerarts Percy aan de generaals Moreau en Kray gezonden tot onschendbaar-verklaring van hospitalen en regeling der zorg voor de gewonden.

Deze op zich zelf staande uitingen van humaniteit bleven echter zonder gevolg. Zie ook Roode kruis.

[Geneiwoh]

Geneiwoh, (n. hebr.), diefstal. Vgl. gannew.

[Generaal-average]

Generaal-average, (hand.), algemeene averij: de Engelsche benaming voor averij grosse.

[pagina 338]

[p. 338]

[Generaal bajonet]

Generaal bajonet, bijnaam van den generaal David Hendrik baron Chassé, hem wegens zijne veldtochten in Spanje in Franschen dienst, gegeven, omdat hij vele aanvallen met geveld geweer liet doen.

[Generaalbas]

Generaalbas of Generale-bas, (muz.), basstem, boven welke de akkoorden door cijfers zijn aangewezen. Ludovico Viadana († 1634) heet het Generaal-Basschrift te hebben verbeterd.

[Generaal Seminarien]

Generaal Seminarien, (r.k.), de in het eind der vorige eeuw door Jozef II. opgerichte opvoedingsgestichten voor R. Katholieke geestelijken, bestemd om de opvoeding der toekomstige priesters aan de Kerk te ontnemen en den Staat in handen te geven.

[Generalissimus]

Generalissimus, generaal en chef, opperbevelhebber; ital. generalissimo.

[Generaliteitslanden]

Generaliteitslanden, of wingewesten, de grenslanden, die door de wapenen der Republiek voor en na op de Spanjaarden veroverd waren en geen deel uitmaakten van de Unie. Zij behoorden aan de Generaliteit d.i. aan de Vereenigde Provinciën in het gemeen en waren: Staats-Vlaanderen (het tegenwoordig z.g. vaste land van Zeeland), Staats-Brabant (bijna geheel Noord-Brabant en de stad Maastricht), de Landen van Overmaze (Valkenburg, Daalhem en 's-Hertogenrade), Staats-Oppergelder (Venlo, Montfoort en een paar forten) en de Westerwolden (het Z.-Oostelijk deel van Groningen.

[Generatio aequivoca]

Generatio aequivoca, (lat.), twijfelachtige voortteling, benaming voor de ‘génération spontanée’ of wording zonder zaad of vruchtkiem, waarvan de mooglijkheid thans als eene dwaling opgegeven is. De stelling, die daar tegenover staat, is het omne vivum ex ovo (alle leven (komt) uit een ei (voort).

[Genesis]

Genesis, (gr.), het ontstaan, de wording. Naam van het 1e boek van Mozes, omdat daarin het ontstaan der wereld wordt geschetst.

[Genetrix]

Genetrix, ‘niet genitrix’, zeggen de jongste woordenboeken, voortbrengster, voortteelster, stammoeder. ‘Mathesis Scientiarum Genitrix’ (sic) = Meetkunde draagt de wetenschappen in haar schoot, de naam van een genootschap, tot aanmoediging en beoefening van wis-, natuurkunde, bouwkunst, enz.

[Genever]

Genever, of beter Jenever, zoo geheeten naar de samenstelling uit mout en bessen van den jeneverboom, lat. juniperus.

[Gengis-Khan]

Gengis-Khan, groot opperhoofd, machtige Khan, eeretitel, waaronder de Mongoolsche veroveraar Temudschin (1164-1227) bekend is.

[Genie]

Genie, groot vernuft, oorspronklijke, voortreflijke geest; ook mensch met zulk een geest begaafd; geniaal persoon. Van lat. genius (geno, gigno = voortbrengen, telen), beschermgod, die, naar de meening der oude Romeinen, over de geboorte der menschen gesteld was, hen door het leven vergezelde en hun lot bestuurde; zij offerden hem wijn en bloemen.

[Genie]

Genie, (fr.), korps van ingenieurs, mineurs en sappeurs.

[Genie (quel -! quel dentiste]

Genie (quel -! quel dentiste, (fr.), welk een genie, welk een tandmeester; woorden ter aanduing van een bluffer, naar Le Voyage autour de ma marmite, vaudeville van Labiche en Delacour (I. 1) (1859), in den tegenwoordigen vorm in Les trente Millions de Gladiator (1875) comedie van Labiche en Gille (III, 6 tot 10) en eindelijk in Le cabinet Piperlin (1878) comedie-bouffe van H. Raymond en P. Buran (I, 2).

[Gennah]

Gennah, paradijs der Mohammedanen, Vgl. Gan Eden.

[Gennaro's Confessie, (St. -]

Gennaro's Confessie, (St. -, benedenkerk of crypt (z.a.), onder het koor der Domkerk te Napels aan San Gennaro = St. Januarius (den bloedheilige der Zuid-Italianen) toegewijd; een heiligdom met zeven altaren, waarin de kostelijkheid van het marmer wedijvert met de schoonheid van het rijkste beeldhouwwerk, vervaardigd door Malvio uit Cosimo.

[Genoveva, (De Heilige -]

Genoveva, (De Heilige -, geboren 424 bij Parijs, stond tijdens den inval van Attila als eene vrome en weldadige vrouw bekend, werd later heilig

[pagina 339]

[p. 339]

[Genovevahol]

Genovevahol, bij Trier, het hol waarin Genoveva van Brabant leefde (z.a.)

[Genoveva van Brabant]

Genoveva van Brabant, huisvrouw van Siegfried, graaf van Trier. Zij woonde, valsch beschuldigd, zes jaren in de Ardennen in gezelschap van een ree, totdat hare onschuld aan 't licht kwam en haar gemaal zich met haar verzoende. Zij is het onderwerp van een volksroman, die algemeen geliefd was en nog in de eerste helft dezer eeuw herdrukt werd als volksboek.

[Genovevanessen]

Genovevanessen of Genoveven, dochters van de H. Genoveva of Miramionen, geestelijk genootschap in 1636 gesticht te Parijs door Francisca de Blosset.

[Genovina]

Genovina, Genueesche gouden munt van 96 Lire of francs.

[Genre-schilderstuk]

Genre-schilderstuk, een binnenhuis of ook landelijk tooneeltje, en bij uitbreiding: iedere voorstelling uit het dagelijksch of huiselijk leven. Verwant met het Fr. gens; bijgevolg: al wat tot het menschelijk leven in betrekking staat.

[Gens du roi, (Les -]

Gens du roi, (Les -, lett. de lieden van den koning; de procureurgeneraal en twee raadsleden, naar hunne vergaderzaal het parquet genaamd, beraadslaagden later over de koninklijke edicten, die aan het Parlement voorgelegd moesten worden; nog heden ten dage heet de officier van justitie met den griffier bij het eerste onderzoek in strafzeken, het parket.

[Gente per bene]

Gente per bene, (ital.), fatsoenlijke menschen, en welgestelde lieden, fr. gens de bien.

[Gentleman]

Gentleman, van fr. gentilhomme, edelman. De zedenlooze George IV, trachtte ‘de eerste gentleman van Europa’ te zijn. Zijne vriendin Lady Conyngham, de gemalin van een Schotschen markies, die sedert 1823 ten spijt van het ministerie als Lord Steward voorkomt, heette altijd ‘Regnante’, haar man en hare kinderen ‘la famille’ of ‘the family’.

[Gentleman, (Commoner -]

Gentleman, (Commoner -, een student (in Engeland) die uit eigen middelen in zijne behoeften voorziet. Van eng. gentleman, (verwant aan fr. gentilhomme en it. gentiluomo), in Engeland de titel van ieder, die geplaatst is tusschen den hoogen adel (nobility) en den stand der burgers; Commoner = burgerman.

[Gentleman-rider]

Gentleman-rider, (eng.), man van de wereld, die de wedrennen bijhoudt. Daartoe worden alleen toegelaten: 1^o de leden van de Jockey-club en van de voornaamste kringen te Parijs; 2^o de officieren van het Fransche leger in actieven dienst; 3^o de personen, die na examen en ballotage door het ‘comité des courses’ worden aangenomen.

[Gentleman usher of the black rod]

Gentleman usher of the black rod, of kortweg Black Rod, naar de zwarte roede, die hij draagt, een welbezoldigde waardigheidsbekleeder, boodschapper van het Huis der Lords aan dat der Gemeenten, bijv. om in een vastgestelde formule de afgevaardigden uit te noodigen, naar het andere Huis te komen, om de Koninklijke goedkeuring te hooren schenken aan eenige wetten.

[Gentry]

Gentry, (eng.), de lagere adel, de knights, esquires en baronets, in tegenstelling met den hoogen adel, de nobility.

[Genus irritabile vatum]

Genus irritabile vatum, (lat.), Horatius Epistola 2.2.132: het prikkelbare geslacht der dichters.

[Genuszschein]

Genuszschein, (hgd.), zie Jouissance. (Action de -.

[Geologie, (de vader der -]

Geologie, (de vader der -, William Smith. (1769-1840).

[Geomancie]

Geomancie, tooverkunst door middel van cirkels en figuren in de aarde getrokken. Ge, aarde; manteia profecie.

[Geopend]

Geopend, (wap.), met een opening van ander email, (bloemen, hoorns, poorten, burchten.).

[Geophagie]

Geophagie, (gr.), het eten van aarde, eene door verschillende reizigers geconstateerde gewoonte bij sommige natuurvolkeren. De Ottowaken aan de Orinoco b.v. verslonden in den regentijd verbazende hoeveelheden kleiaarde, zelfs bij overvloed van ander voedsel. In de meeste

[pagina 340]

[p. 340]

[Georgarchontomachia]

Georgarchontomachia, Boerenen Overheidsstrijd, een gedicht van den merkwaardigen P.J. Beronicius, die in de 2e helft der 17e eeuw in Frankrijk, Engeland en Nederland rondzwierf, zeer geleerd en - goochelaar-schoorsteenveger was, en het bovengemelde gedicht, waarin hij den aanval der Walchersche boeren op Middelburg in 1672, geestig in 't Latijn bezong, tijdens zijn verblijf in Zeeland voor de vuist maakte. Het is in het Ned. vertaald door P. Rabus in 1691. Uit gr. geórgos (landbouwer), archón (magistraatspersoon) en machè (strijd).

[Georgdor]

Georgdor of Pistool, Hanoveraansche gouden munt van Koning George, waard vijf Thaler of bijna negen Gulden.

[Georges, (Brown]

Georges, (Brown - (eng.), bruine Georges, bij de zeelui harde scheepsbeschuit.

[George Dandin, (Tu l'as voulu]

George Dandin, (Tu l'as voulu - (fr.), zie Dandin.

[George (St. -]

George (St. -, de beschermheilige van Engeland, volgens Gibbon, George van Cappadocië, de Ariaansche bisschop van Alexandrië ± 360.

[George, (Kruis van St.]

George, (Kruis van St. - rood kruis in een wit veld.

[George, (De ridder van St. -]

George, (De ridder van St. -, bijnaam van den Pretendent, zoon van Jacobus II van Engeland, 1688-1765.

[George (St. - en de Draak]

George (St. - en de Draak, zinnebeeld van de zegepraal der christelijke kerk over het heidendom. Bij ons meestal St. Joris.

[George nobel]

George nobel, (eng.), munt, onder de regeering van Hendrik VIII geslagen, met de beeltenis van St. George.

[Georgica]

Georgica, (gr.), nml. poièmata, - landbouwkundige gedichten, gezangen van Vergilius over den landbouw, velddichten.

[Gepaald]

Gepaald, (wap.), door verticale lijnen verdeeld in een aantal even breede strooken van afwisselend email.

[Gepaleerd]

Gepaleerd, (wap.), zie Gepaald.

[Gepareerd]

Gepareerd, (wap.), wat niet eenvoudig is, maar uit eenige emails samengesteld.

[Geparlevink]

Geparlevink, zie Parlevinken.

[Gepasteuriseerde melk]

Gepasteuriseerde melk, melk, bacteriënvrij gemaakt volgens de methode van den beroemden scheikundige Pasteur.

[Geplakt]

Geplakt, (barg.), gevangen.

[Geplekt]

Geplekt, (wap.), met vlekken.

[Geprofest]

Geprofest, (r. kath.), eertijds ook geprofesied, iemand, die de kloostergelofte kwam te doen. Men spreekt van monniken of nonnen gekleed of geprofest onder dien abt of die abdis, d.w.z., door deze(n) met het monniken- of nonnenkleed begiftigd. Van lat. profiteri (bekennen, belijden).

[Gepunt]

Gepunt, (wap.), met een punt tegen de uiteinden; de uiteinden puntvormig bijgewerkt; met kleine driehoekige blaadjes tusschen de hoofdbladen; met een punt v.a. em.

[Ger]

Ger, (hebr.), vrouwelijk: n. hebr. gijoeres = vreemdelinge, een persoon, die uit een ander land of volk komend, zich hier vestigde; vandaar vooral, iemand, die tot het Jodendom is overgegaan.

[Géra]

Géra, als gewicht en tevens als geldstuk het kleinste, bij de oude Israëlieten in gebruik, nml. 1/20 heilige sikkel (zie Sikkel); vgl. Exod. 30 v. 13, Levitic. 27 v. 25, Num. 3 v. 47 enz. Den naam gera = boon, ontleende dit gewicht aan de boonen van den St. Jansbroodboom, gr. keratonia, een in Palestina. vooral in Bethlehem's omstreken, nog heden menigvuldig voorkomende altoos groene boom, welke boonen de Grieken keratia noemden. Dit laatste werd, eveneens de naam van een gewicht, bij ons nog overig in karaat (z.a.), een gewicht voor goud en edelgesteenten.

[Geraakt]

Geraakt, (wap.), omringd door stukken, die er met de punt aan raken.

[Geráda]

Geráda of Geráde, huisraad en kastgoed, dat der vrouw, volgens het Duitsche recht, na den dood des mans ten deel valt.

[pagina 341]

[p. 341]

[Geranium]

Geranium, zekere bloem, lett. kraanvogelsbek, van gr. geranos = kraanvogel, zie Pelargonium. Volgens de Turken een gewone malve, door de aanraking van Mohammed's kleed tot de bekende plant vervormd.

[Gerant]

Gerant, (hand.), de verantwoordelijke bestuurder eener zaak.

[Gereformeerde kerken in Nederland]

Gereformeerde kerken in Nederland, vereeniging der (meeste) leden van de Christelijk-Gereformeerde Kerk (het Genootschap der vroegere Afgescheidenen sedert 1834, met de Nederlandsch-Gereformeerde (of Doleerende) Kerk. Zie Kerk A. en B. De inlijving kwam Juni 1892, krachtens de door Dr. Abraham Kuyper in 1886 voorgestelde Kerkformatie, tot stand. Kuyper's Kerkformatie wordt door de Doleerenden geheeten ‘Reformatie’. De Theologische School van Kampen, de voormalige hoogeschool der Christelijk-Gereformeerden, behoort sedert tot de ‘Gereformeerde Kerken in Nederland’. De Christelijk-Gereformeerden of Afgescheidenen van a^o. 1834, voorzoover zij de inlijving van a^o. 1892 of het zoogenaamde ‘nieuwe Kerkverband’ niet erkennen, hebben eene eigen ‘School’ opgericht, te 's-Gravenhage, in het gebouw Eben-Haëzer (z.a.), waarbij 12 Sept. '94 de eerste twee docenten, F.P.L.C.v. Lingen, oud-director van het Gymnasium te Zetten, en J. Wisse Czn., pred. te 's-Hage, plechtig geïnstalleerd werden.

[Gerfkamer]

Gerfkamer, sacristie eener kerk, consistoriekamer, kleedkamer der geestelijken. Van het verouderde gerwen (of ghegherwen), Duitsch gerben, dat bereiden, zich toebereiden (zich kleeden) beteekende.

[Gergo]

Gergo, zie Gargaliata.

[Germinal]

Germinal, (fr.), maand van ontkieming, dus lente; zevende maand of eerste lentemaand in den Fransch-republikeinschen kalender (21 Maart tot 19 April).

[Geroddel]

Geroddel, (joodsch-duitsch), kwaadsprekerij, zie roddelen.

[Gerofoli]

Gerofoli of garofani, (ital.), anjers, in kraampjes te koop geboden op het feest van San Giovanni Battista (St. Jan, 24 Juni) te Rome. Fr. girofle (kruidnagelbloem).

[Gerooiemd]

Gerooiemd, (barg.), gezeten, van het Rooie dorp z.a.

[Gerrymander, (to -]

Gerrymander, (to -, (amer.), de kiesdistricten van een Staat zóó verdeelen, dat, al heeft de tegenpartij de numerieke meerderheid, zij in de vertegenwoordiging toch de minderheid heeft. Naar Governor Gerry van Massachusetts, die in 1811 een wet teekende, waardoor op deze wijze de democraten, die ⅓ der bevolking uitmaakten, in de meerderheid kwamen. De schilder Stuart teekende een karikatuur van de kaart der districten en noemde die Salamander, maar de Redacteur Russell zei: Noem het Gerrymander en zoo bleef de naam in wezen.

[Gerstebrooden niet gegeten, (Hij heeft van de -]

Gerstebrooden niet gegeten, (Hij heeft van de -, uit Joh. 6 v. 9. Zie bij Dertig.

[Geruit]

Geruit, (wap.), door kruisende schuine of schuine en rechte lijnen, verdeeld in een aantal ruiten van afwisselend email.

[Geschaakt]

Geschaakt, (wap.), door horizontale en verticale lijnen in een aantal even groote blokjes verdeeld, van afwisselend email.

[Geschaduwd]

Geschaduwd, (wap.), met schaduw opgewerkt; alleen in omtrek aangeduid zonder opvulling van email; met een ander email geschaduwd.

[Geschaectafelt]

Geschaectafelt, (wap.), zie Geschaakt.

[Geschakeerd]

Geschakeerd, (wap.), zie Geschaakt.

[Geschakeld]

Geschakeld, (wap.), met schakels.

[Gescheit]

Gescheit, (barg.), gezeten nml. in de gevangenis.

[Gescherpt]

Gescherpt, (wap.), met spitse lange punten aan de uiteinden, of de uiteinden tot spitse lange punten uitgewerkt.

[Gescherpt in den voet]

Gescherpt in den voet, (wap.), met een spitse punt aan den onderkant, zonder den onderkant zelf te veranderen.

[Geschift]

Geschift, (wap.), gerangschikt

[Geschminkt]

Geschminkt, (toon.), met Schminke (hgd.) tooneelverf, vet besmeerd, geteekend (nml. het gelaat), schminken (hgd.) = blanketten.

[Geschoeid]

Geschoeid, (wap.), met schoeisel v.a. em.

[pagina 342]

[p. 342]

[Gescholmd]

Gescholmd, (barg.), op 't schavot.

[Geschoren zitten]

Geschoren zitten, in verlegenheid zitten; misschien naar 2 Sam. X:1-5, waar verhaald wordt, dat Hanun David's knechten den baard half af deed scheren, waarom zij alom ten spot zouden geweest zijn.

[Geschubd]

Geschubd, (wap.), met schubben; aangegeven door netwerk.

[Geschuind]

Geschuind, (wap.), door een rechter diagonaal in twee gelijke deelen verdeeld.

[Geschulpt]

Geschulpt, (wap.), begrensd door een lijn, samengesteld uit rakende halve cirkeltjes of aansluitende boogjes. De ronding is naar buiten gekeerd. Zie ook Uitgeschulpt.

[Geschwan]

Geschwan, Joodsche maand, (ongeveer in October-November).

[Gesera]

Gesera, (n. hebr.), lot, beslissing, bestemming; meestal door loten. Ook gebruikt in den zin van noodlot, onheil.

[Gesjad]

Gesjad, (n. Hebr.), verdenking.

[Gesjankt]

Gesjankt, (barg.) getrouwd.

[Gesjeesd, worden]

Gesjeesd, worden (stud.), van de universiteit verwijderd worden.

[Gesjeft]

Gesjeft, (barg.), gearresteerd.

[Gesloten]

Gesloten, (wap.), heet een kroon met banden, die in een middenpunt samenkomen, zooals die boven 't Ned. wapen; of wel met eene muts er in, zooals de Engelsche hertogen ze boven hun wapens voeren en bij plechtigheden ook werkelijk dragen.

[Gesloten steen]

Gesloten steen, een groote kei te Utrecht op de Oude-Gracht hoek Eligensteeg, met vier kettingen aan het hoekhuis vastgemaakt, waarmede oudtijds de Duivel over de gracht wierp, totdat men den steen vastketende.

[Gesnaard]

Gesnaard, (wap.), met snaren, met een pees.

[Gesnaveld]

Gesnaveld, (wap.), met een snavel v.a. em.

[Gesnoerd]

Gesnoerd, (wap.), met een draagband of koord.

[Gespant]

Gespant, zie Geknijft.

[Gespekte haas]

Gespekte haas, zie Folterwerktuigen.

[Gespiegeld]

Gespiegeld, (wap.), zie Geplekt.

[Gespinnen]

Gespinnen, in Drente en Overijsel; avondpartijtjes van jongelui, zoo genoemd, omdat, oorspronklijk, de meisjes hare spinnewielen meebrachten en vlas sponnen, totdat later in den avond de jongens kwamen en de gezelligheid vermeerderden. Thans is van spinnen geen sprake meer, en de jonge dames brengen een handwerkje mee.

[Gespleten]

Gespleten, (wap.), eindigend in twee rechte of eenigszins uitgebogen takken.

[Gesplitstaart]

Gesplitstaart, (wap.), met een gespleten staart, waarvan de beide takken sierlijk om elkaar zijn gewonden, ook dubbelstaartig d.i. à la queue fourchue.

[Gespoord]

Gespoord, (wap.), met sporen.

[Gesso]

Gesso, (ital. gesso = gips, pleister), een zeer oud middel om in relief te werken, reeds in de Middeleeuwen bekend. Men gebruikt tegenwoordig een deeg van 1 deel fijn gips, 2 deelen lijm en 2 deelen glycerine, en modelleert daarmede de figuren op meubelen enz., die men later kleurt of verguldt. Voor gesso lustro wordt ook hars en schellak gebruikt. Gessowork wordt tegenwoordig in Engeland veel beoefend.

[Gesta Frisonum]

Gesta Frisonum, (lat.), oud geschrift, waarin de daden der Friezen verheerlijkt worden.

[Gesta Romanorum]

Gesta Romanorum of Historiae moralisatae, het oudste sprookjes- en legendenboek der christelijke middeleeuwen, oorspronkelijk in het Latijn geschreven, meerendeels ontleend aan den tijd der Romeinsche Keizers; vanhier ‘Gesta Romanorum’. Later werden er zedekundige uitleggingen aan toegevoegd; van daar ‘Historiae Moralisatae’ (vroomeenvoudige naïeve verhalen, soms diepzinnig-mystiek), bestemd om in de kloosters aan de monniken in de eetzaal te worden voorgelezen, van 150 tot 181 hoofdstukken groot, voor het eerst in 1472 te Keulen gedrukt en later herhaaldelijk in verschillende talen weergegeven, in Nederland in 1481. Als schrijver noemde men vroeger Petrus Berchorius of Bercheur uit Poitou, † 1362 als prior van het klooster der Benedictijnen van St. Eloy te Parijs. Met meer waarschijnlijkheid werd later een monnik Elinandus † 1227 genoemd als opsteller of compilator.

[pagina 343]

[p. 343]

[Gestaart]

Gestaart, (wap.), met een staart v.a. em.

[Gestamd]

Gestamd, (wap.), met een stam v.a. em.

[Gesteeld]

Gesteeld, (wap.), voorzien van een steel van andere kleur of metaal dan het voorwerp.

[Gestel]

Gestel, als plaatsnaam en aan het eind van plaatsnamen, is gestelo = het lo (bosch) op den gest of geest = hoogen zandgrond.

[Gesteld]

Gesteld, (wap.), geplaatst.

[Gestengeld]

Gestengeld, (wap.), met een stengel(-tje).

[Gestiliseerd]

Gestiliseerd, voorgesteld (van voorwerpen uir de natuur) of afgebeeld in een bepaalden conventioneelen harmonischen vorm, waarbij men de karakteristiekste hoofdlijnen doet uitkomen en de bijkomstigheden en toevalligheden weglaat.

[Gesteriliseerde, melk]

Gesteriliseerde, melk, melk, die vrijgemaakt is van bacteriën. Fr. stériliser = onvruchtbaar maken.

[Gestes]

Gestes, (fr.), eig. gebaren, fig. bedrijven; faits et gestes = daden en bedrijven; les chansons de ge te (de gezangen van bedrijven) = de Middeleeuwsche Fransche heldenzangen; uit lat. gesta = uitgevoerde zaken (van gerere = dragen, zich gedragen, uitvoeren). Mnl. jeeste (z.a.).

[Gestileerd]

Gestileerd, goed in stijl gehouden, naar den aard, dus goed uitgevoerd; van schilderstukken, bouwwerken en heraldieke figuren.

[Gestrengeld]

Gestrengeld, (wap.)., in elkaar grijpend.

[Gestrapt]

Gestrapt, (wap.), zie Gesnoerd.

[Gesubordineerde begrippen]

Gesubordineerde begrippen, zie Gecoördineerde begrippen.

[Get]

Get, (chald.), echtscheidings-akte.

[Get thee to a nunnery]

Get thee to a nunnery, (eng.), Ga in een klooster (Shakespeare, Hamlet III 1), zegt Hamlet tot Ophelia, als hij somber, zwaarmoedig, menschhatend geen vrouw kan vertrouwen of wil liefhebben.

[Getakt]

Getakt, (wap.), met takken (cornes) van een gewei.

[Getallen - symboliek]

Getallen - symboliek, de kunst om aan getallen eene symbolische (zinnebeeldige) beteekenis te geven, raadsels er mee op te lossen, of geheimzinnige combinatiën (groepeeringen) van namen en zaken of gedachten, te maken.

[Getand]

Getand, (wap.), begrensd door eene getande lijn.

[Geteekenden, (Wacht u voor de -]

Geteekenden, (Wacht u voor de -, minachtende waarschuwing tegen menschen met een in 't oogloopend lichaamsgebrek. Zie Gen. IV:15 De Heer stelde een teeken aan Kaïn, wat door het volk werd opgevat alsof Kaïn sinds dien tijd een zichtbaar teeken droeg, vgl. Kaïnsteeken.

[Geth-semane]

Geth-semane, een hoeve aan den voet des Olijf bergs bij Jeruzalem, bekend uit Jezus' lijdensgeschiedenis (Matth. XXVI). De uit twee hebreeuwsche woorden Gat (perskuip) en schemen (olie) saamgestelde naam duidt aan, dat daar van oudsher een olieslagerij gevestigd was. Die hoeve was domein der stad Jeruzalem.

[Getierceerd]

Getierceerd, gedeeld in drieën, de Nationale schuld door Napoleon op ⅓ van het oorspronkelijke gebracht.

[Getij]

Getij of getijde, (rk.), de inhoud van het boek (Brevier), dat den kerkdienst der Roomschgezinden behelst, dat geregeld moet worden gelezen; van hier ‘zijne getijden lezen’. Getijde-heeren of -meesters, geestelijken, die zorgen voor de geregelde opvolging en waarneming der plechtigheden, heiligendagen enz.

[Getinneerd]

Getinneerd, (wap.), met tinnen.

[Getippeld]

Getippeld, (barg.) ontloopen, weggeloopen.

[Getips]

Getips, (transv.), aangeschoten. Van eng. tipsy, dronken.

[Getongd]

Getongd, (wap.), met een tong.

[Getralied]

Getralied, (wap), voorzien van traliën.

[Getrouwe Achates]

Getrouwe Achates, leider van Aeneas; toonbeeld van een trouwen vriend. Verg. Aen. VI, 158: fidus Achates.

[pagina 344]

[p. 344]

[Getséken]

Getséken, (joodsch-duitsch), geschrei. Zie Tsekenen.

[Getsi]

Getsi, (n. hebr.), de helft, hebr. cheetsie.

[Gettatura]

Gettatura, (it.), magnetische invloed van het oog van sommige menschen; volgens het Italiaansche volksgeloof de invloed, dien iemand door zijn blik uitoefent op het noodlot van een ander. Van gettáre (werpen). Zie Jettatura en Mal'ouhio.

[Getuigd]

Getuigd, (wap.), met een tuig.

[Getuige is geen getuige, (Eén]

Getuige is geen getuige, (Eén -, getuige = aanklager, spreekwoord ontleend aan de Mozaísche wet, gebruikt ten bewijze van de nietigheid eener aantijging, als zij berust op hetgeen één man verklaart gezien of gehoord te hebben, naar Num. XXXV vs. 30.

[Geu]

Geu, zie Djih.

[Geuren]

Geuren, (mil.), bluffen.

[Geurmaker]

Geurmaker, bereider van parfumerieën; iron. iemand, die nachtwerk doet bij een geheim gemak; voorts: bluffer, modegek, naar de gewoonte der laatsten om veel reukwerk te gebruiken.

[Geurtje, (Een los]

Geurtje, (Een los - (mil.) bijv. hij liep met een los geurtje = hij wandelde heel blufferig.

[Geus]

Geus, algemeene naam dergenen, die het Spaansche juk afgeworpen hadden, in 't bijzonder: Watergeuzen, Boschgeuzen. Van Gueux = bedelaar, den scheldnaam, waarmede Barlaimont de aanbieders van het smeekschrift (1566) bestempelde, de Regentes Margaretha van Parma geruststellend met de woorden Ce ne sont que des gueux, d.i., het zijn maar bedelaars, nml. personen, die wat komen vragen.

[Geus]

Geus, (zeevaart), vlag, die van boegspriet of kluiver waait, aldus genoemd naar de Watergeuzen, die nml. aldaar hun standaard heschen met de kleuren des Prinsen van Oranje.

[Geuzen willen wel met ons gasten,
Maer zy en willen niet met ons vasten; -]

Geuzen willen wel met ons gasten,
Maer zy en willen niet met ons vasten; - gezegde in 1679 nog in zwang, als bevattend het oordeel der Roomsch-gezinden ten aanzien van het vieren van hun Driekoningen-, Vasten-, St. Maartens- en Sinterclaas-avond door de Protestanten. Gasten = gastreeren, smullen.

[Geuzen, (Het begint te]

Geuzen, (Het begint te -, de wind begint voordeelig te worden. Uit de eerste jaren van den 80jarigen oorlog, toen de Spanjaards ook zeiden: Onze lieve Heer geust, = is den Geuzen gunstig.

[Geuzenbril]

Geuzenbril, naam van een schans bij Hulst, waarin bril = breidel is.

[Geuzenduit]

Geuzenduit, duit door de Staten van Holland geslagen op 't einde der 16^e eeuw, met de Hollandsche Vrijheidsmaagd in den tuin erop.

[Geuzenduivel]

Geuzenduivel, de Hertog van Alva.

[Gevederd]

Gevederd, (wap.), met vederen.

[Geven, (Het is zaliger te - dan te ontvangen]

Geven, (Het is zaliger te - dan te ontvangen, aansporing tot weldadigheid ontleend aan Handel. XX:35.

[Gevierendeeld]

Gevierendeeld, (wap.), zie Gekwartileerd.

[Gevind]

Gevind, (wap.), met vinnen v.a. em.

[Gevlekt]

Gevlekt, (wap.), zie Geplekt.

[Gevleugeld]

Gevleugeld, (wap.), met vleugels.

[Gevleugelde woorden]

Gevleugelde woorden, uitdrukkingen, gezegden, spreekwijzen, spreekwoorden, die gereeden ingang vinden, overal gangbaar raken of zijn, van de eene plaats en streek naar de andere, van het eene gehucht naar het andere, als overvliegen. Letterlijke vertaling van Gr. epèa pteroënta; uitdrukking, het eerst aan Homerus ontleend; ze komt 46 maal in de Ilias en 58 maal in de Odyssea voor in de beteekenis ‘vlug, haastig’ gewoonlijk in den vorm: ‘en sprak in gevleugelde woorden’. Buchmann koos de uitdrukking Gefliigelte Worte voor zijn Citaten-Schatz, een werk, dat bijna jaar op jaar herdrukt wordt en waarnaar in vele landen dergelijke werken samengesteld (of afgeschreven) werden. In Zweden (Bevingade Ord), Denemarken (Bevingede Oord), Frankrijk (Mots of Paroles aîlés) en ook hier te lande is de benaming overgenomen. In Frankrijk gaf Ed. Fournier in 1855 een werkje uit L'esprit des autres indertijd door Van Lennep geplunderd in Over Citaten; bij de Engelschen is het genre ouder en heet het boek Household Words (z.a.) of Familiar Quotations.

[pagina 345]

[p. 345]

[Gevoegd]

Gevoegd, (wap.), hierbij zijn de steenen door verticale lijntjes en horizontale lijnen aangegeven, meestal met sabel.

[Gevoet]

Gevoet, (wap.), met een onderpoot.

[Gevorkt]

Gevorkt, (wap.), eindigend met twee gebogen takken als een vork.

[Georama]

Georama (gr.), lett. aardgezicht een met blauwachtig linnen overtrokken bolvormig ijzeren geraamte, eene afbeelding der aarde voorstellend. De polen waren verbonden door een spil van 40 voet, waaromheen een wenteltrap van waaruit men een goed overzicht had over de wereldkaart, die en relief aan de binnenzijde was aangebracht. Een omgekeerde globe alzoo. In 1825 geconstrueerd door Delangland et Parijs.

[Gevrucht]

Gevrucht, (wap.), met vruchten.

[Gevuld]

Gevuld, (wap.), leliën, waarbij het onderste gedeelte is weggelaten, noemt men leliën met gevulden voet.

[Gewaai]

Gewaai, (wap.), zie Vlucht.

[Gewandhans-concerte]

Gewandhans-concerte, (muz.), Donderdagavond-concerten te Leipzig, sedert 1781 in den tegenwoordigen vorm gegeven, maar sedert 1743 reeds in zwang. Aldus genoemd naar het oude Gewandhaus (lakenhal), waar deze concerten aanvankelijk gegeven werden.

[Gewapend]

Gewapend, (wap.), met de natuurlijke wapens (dieren). In dit geval gevolgd door ‘van.’

[Gewapend]

Gewapend, (wap.), met eenig wapen, dus in de gewone beteekenis, zoowel bij menschen als bij dieren, en dan gevolgd door ‘met.’

[Gewasschen]

Gewasschen, (barg.), ervaren.

[Geweldige(r)]

Geweldige(r), zie Provoost.

[Gewerber]

Gewerber, (barg.), kameraad.

[Geweren]

Geweren, (barg.), verstoppen.

[Geweten (Een goed - is een Paradijs)]

Geweten (Een goed - is een Paradijs), gezegde van Jacobus Arminius (hoogl. te Leiden, † 1609), den vader der Remonstranten.

[Geweven wind]

Geweven wind, cachemire (z.a.) sjaals, zóó ragfijn, dat men ze in de vuist verbergen kan, hoewel ze, uitgespreid, drie vierkante meter beslaan.

[Gewiekt]

Gewiekt, (wap.), met wieken v.a. em.

[Gewipt]

Gewipt, (mil.), gedegradeerd.

[Gewoerem houden]

Gewoerem houden, (barg.), verborgen houden.

[Gewoeres]

Gewoeres (van hebr. Geboera = kracht) groote machtige daden.

[Gewogen maar te licht bevonden]

Gewogen maar te licht bevonden, het onderzoek niet kunnen doorstaan, naar Dan. V. vs. 27.

[Gewohnheits-verbrecher]

Gewohnheits-verbrecher (hgd.) zie Cheval de retour.

[Gewöhnlich glaubt der Mensch wenn er nur Worte hört, Es müsse sich dabei doch auch was denken lassen]

Gewöhnlich glaubt der Mensch wenn er nur Worte hört, Es müsse sich dabei doch auch was denken lassen, Woorden van Mephistopheles tot Faust in de Hexenküche. Bij Ten Kate:

Bij Bilderdijk:

[Gewoon]

Gewoon, (wap.), voorgesteld in de gewone kleur, die het voorwerp in de natuur heeft.

[Gewoonte is eene tweede natuur]

Gewoonte is eene tweede natuur, oorspronkelijk ‘als het ware’ eene tweede natuur, Cic. de fin. V, 25, 74: Consuetudo (quasi) altera natura. Spottend zegt men nog: de gewoonte is erger dan de derdendaagsche koorts, de laatste verlaat ons nml. zeer moeilijk, de eerste in het geheel niet.

[Gewro]

Gewro, (n. hebr.), vereeniging, gezelschap.

[Gezeelt]

Gezeelt, (wap.), gekoppeld.

[Gezegent is het lant
Waer 't kint syn moêr verbrant]

Gezegent is het lant
Waer 't kint syn moêr verbrant, Vondel's spreuk voor den schoorsteen in den schouwburg op de Keizersgracht te Amsterdam. De ‘moer’ is de aarde, ons aller moeder, het ‘lant’ dus: het turfstokend Nederland.

[pagina 346]

[p. 346]

[Gezellen van Jéhu]

Gezellen van Jéhu, Zie Jehu.

[Gezellen-Vereeniging]

Gezellen-Vereeniging, (rk.), vereeniging van handwerkslieden, ter bevordering van godsvrucht en goede zeden, in 1849 te Elberfeld gesticht door den priester Adolf Kolping, later op vele plaatsen nagevolgd.

[Gezellig dier]

Gezellig dier, naar Aristoteles, die den mensch in het algemeen zoo noemt, uit het hgd. waarin ‘gesellig’ beteekent in gezelschap van soortgenooten, in troepen levend. Wij gebruiken dit in den zin van ‘gezelschap zoekend’.

[Gezelschap]

Gezelschap of Societeit van Jezus, zie Jezuiet.

[Gezeten]

Gezeten, (wap.), zie Zittend.

[Gezondheidscolonnes]

Gezondheidscolonnes, groepen bestaande elk uit zeven artsen, die men in 1893 in Rusland uitzond, om ooglijders op het platteland met raad en daad te helpen. In 1894 werden 15 gouvernementen van het Russische rijk door hen bereisd.

[Gezondheidspas]

Gezondheidspas, (hand.), eene door de overheid opgemaakte verklaring, dat een persoon, een schip, of eenig artikel uit een land komt, waar geene besmettelijke ziekten heerschen.

[Gezondheidspolitie]

Gezondheidspolitie, toezicht van Staatswege op de volksgezondheid door het verordenen van bepalingen, wier overtreding strafbaar wordt gesteld.

[Gezwik]

Gezwik, zie Zwikken.

[Gezworen Maandag]

Gezworen Maandag, op sommige plaatsen de naam van Koppermaandag, omdat op dien dag zij, die op den dag vóór Drie-Koningen (6 Jan.) tot eenig ambt benoemd waren, beëedigd werden. In de steden, waar de benoemingen op den dag vóór Paschen of Kerstmis geschiedden, viel de Gezworen Maandag op den eersten Maandag na genoemde feesten.

[Gezworenen]

Gezworenen, zie Jury.

[Gezworenen]

Gezworenen, zij die een eed gedaan hebben, oudtijds magistraatspersonen van stad of dorp in 't algemeen, thans bestuurders van een waterschap, waarvan de voorzitter den titel van dijkgraaf heeft.

[Ghazele, ghasel]

Ghazele, ghasel, (arab.), minnedicht; een bij de Perzen en Turken vooral geliefde vorm van lyrische poëzie. Het ghasel is als 't ware het sonnet van het Oosten.

[Gheber]

Gheber of Giaour of Gjouwer, Turksche vorm van het pers. woord geber, ontleend aan arab. hafir (z.a.); godsdienstige secte in Perzië, die der vuuraanbidders. De Turken gebruiken dat woord als een schimpnaam voor alle ongeloovigen, d.i. niet-Mohammedanen, vooral van hen, die den Islam ontrouw zijn geworden.

[Ghecrai, gheeri, gecri]

Ghecrai, gheeri, gecri, (wap.), wapenkreet.

[Gheel]

Gheel, zie Geel.

[Gheere]

Gheere, (wap.), slip, zoom van een kleed.

[Gheglent]

Gheglent, (wap.), met borstweringen, van mned. glinde = omheining.

[Ghegort]

Ghegort, (wap.), omgord.

[Ghelfs]

Ghelfs, (wap.), dwars, schuin over iets.

[Ghelu, gheluw, ghiel, giel]

Ghelu, gheluw, ghiel, giel, (wap.), geel.

[Gheranct]

Gheranct, (wap.), geboord, gerand.

[Gherghel]

Gherghel, (wap.), zoom, boordsel.

[Gherlande]

Gherlande, (wap.), geborduurde sjerp der ridders; Fr. guirlande (slingerkrans).

[Gheselt]

Gheselt, (wap.), vereenigd.

[Gheseten]

Gheseten, (wap.), liggend.

[Ghesplet]

Ghesplet, (wap.), gespleten (staart.)

[Ghetto]

Ghetto, (hebr.), de wijk te Rome, waar de Joden moesten wonen. Vandaar in het algemeen Jodenkwartier.

[Gheweert]

Gheweert, (wap.), gewapend.

[Ghewerrent]

Ghewerrent, (wap.), op zijn hoede.

[Ghiaur]

Ghiaur, zie Gheber.

[Ghibellijnen]

Ghibellijnen, Middeleeuwsche partijnaam voor de aanhangers des Duitschen Keizers tegenover de Guelfen (z.a.) of Welfen, die de partij des Pausen waren toegedaan. De naam is waarschijnlijk ontleend aan een slot der Hohenstaufen in Zwaben, geheeten Waiblingen, in Italië uitgesproken als Gieblingen. Inderdaad heetten de Hohenstaufen in den vroegsten tijd Waiblinger.

[pagina 347]

[p. 347]

[Ghiel]

Ghiel, zie Ghelu.

[Ghymkhana Races]

Ghymkhana Races, (eng.), de wedstrijden in behendigheid en vlugheid te paard.

[Ghisarme, gysarme]

Ghisarme, gysarme, (wap.), tweesnijdende bijl, strijdbijl die met beide armen werd gezwaaid. Ofr. guisarme.

[Gholpe]

Gholpe, (wap.), draaikolk, maalstroom.

[Ghy eischteen zwaeren eisch]

Ghy eischteen zwaeren eisch, Vondel, Gysbr. IV. 2 (reg. 1083.) Arend van Aemstel tot Badeloch als antwoord op haar verzoek om haar te vertellen ‘al wat (hem) wedervoer,’ na den hevigen strijd en den moord in de kerk.

[Ghy zult ze van dien kant zoo heerlyck op zien dagen]

Ghy zult ze van dien kant zoo heerlyck op zien dagen, Vondel Gysbr. V. 4 (vs. 1582) ook ‘hem van dien kant’ enz. Vondel schreef ‘Ghy zult het’ enz. d.i. ‘het daagt op’ gelijk men zegt: ‘het staat slecht met de zaken’ voor ‘de zaken gaan slecht.’

[Giallarbrug]

Giallarbrug, zie Gjallarbro.

[Giant (the little]

Giant (the little, (am.), de kleine reus, nml. de senator Stephan A. Douglas, (1813-1861), hoofd der democratische partij, tegencandidaat van Lincoln. Een man van veel talent en groote energie, maar klein van gestalte.

[Giant (the Northern]

Giant (the Northern, (am.), de Noordsche reus, Rusland. In Engeland en Nederland gewoonlijk, de Noordsche beer.

[Giant-Jiller, (Jack the]

Giant-Jiller, (Jack the - (eng.), Jaap de Reuzendooder, de held uit een beroemd sprookje.

[Giant's Causeway]

Giant's Causeway, de Reuzendam, een voorgebergte aan de noordkust van Ierland, een reeks merkwaardige bazaltzuilen, die zich ver in zee uitstrekken. Causeway of causby = steenweg.

[Giaour]

Giaour, zie Gheber.

[Gibben]

Gibben of torenduiven; spotnaam voor de bewoners van Marrum bij Leeuwarden, naar gib, visch met spitsen bek.

[Gibbôr]

Gibbôr, (hebr.), held, sterke man.

[Gibeoniet]

Gibeoniet, onderknecht, een duivelstoejager, een factotum, naar de Gibeonieten die volgens Joz. IX, 21, 3 tot ‘houthakkers en waterputters’ van Israël werden gemaakt.

[Giberne à la Corse]

Giberne à la Corse, (fr.), patroontasch, die men op den buik hangt, in tegenstelling van het gebruik in andere landen, om dien op den rug te dragen.

[Gibraltar]

Gibraltar, uit Gebal Al Tarik (Abenzaga) = heuvel van Tarik, den aanvoerder der Mooren in 711, veldheer van Kalif Walid, die er op een rots (Calpe) een sterk kasteel bouwde.

[Gibraltar]

Gibraltar, (am.), in staatkundige kringen het hoofdkwartier eener partij, de sterke veste, bijv. het Gibraltar der demokratie.

[Gibraltar van Amerika]

Gibraltar van Amerika, naam voor Quebec, door ligging en verdediging de sterkste plaats van Amerika.

[Gibraltar van het Noorden (Het -]

Gibraltar van het Noorden (Het -, vroegere benaming der stad Luxemburg, wegens hare sterke vestingwerken, welke alras door de Lux. regeering gesloopt werden nadat 9 Sept. 1867 de soldaten der Pruisische bezetting de stad verlaten hadden, ingevolge de onzijdigheidsverklaring des Groothertogdoms i.d. 11 Mei '67 door de Londensche Conferentie, saamgesteld uit de Groote Mogendheden en Italië, Nederland en België.

[Gibus]

Gibus, chapeau gibus (thans chapeau claque), opera-hoed, samenplooibaar, naar den uitvinder.

[Gideon]

Gideon, de Stadhouder-Koning Willem III, toen hij in 1688 als handhaver van het Protestantisme Engeland veroverde. In 't algemeen strijder voor de eere Gods, krijgsheld, die in godsdienstoorlog(en) een groote rol speelt. Naar den historischen Gideon, den vijfden richter over Israël, over wien zie Richt. VI-VIII.

[Gidoesch]

Gidoesch, (n. hebr.), lett. vernieuwing, nieuwigheid, nieuwstijding, iets nieuws. Hebr. chódesj.

[Gids]

Gids, vertrouwd leidsman, bestond in de 17e eeuw nog niet lang, en kwam toen als gidse, zelfs gidje en gidsje voor. Het Bargoensch of de Zigeunertaal heeft gadjo, gadsjo = niet-Zigeuner of bewoner

[pagina 348]

[p. 348]

[Giebelton]

Giebelton, (mil.), urine-ton.

[Giegagen]

Giegagen, schreeuwen als een ezel.

[Giel.]

Giel. sie Ghelu.

[Gierigheid is de wortel van alle kwaad]

Gierigheid is de wortel van alle kwaad, 1 Tim. VI vs. 10.

[Gierwoli]

Gierwoli, weerwolf, van lat. gerulphus weerwolf.

[Gif]

Gif, (barg.), verstandig.

[Gifford Lectures]

Gifford Lectures, (eng.), voorlezingen over de wetenschap van den godsdienst, door wijlen Lord Gifford ingesteld aan vier Schotsche Universiteiten, aan elke waarvan hij eene belangrijke som vermaakte. Prof. Tiele te Leiden werd door den Senaat der Universiteit te Edinburg voor de jaren 1896-98 tot ‘Gifford Lecturer’ benoemd.

[Gig]

Gig, hardroeier, soort van vaartuig aan de Zaan.

[Gig]

Gig, (eng.), sjees, verkorting van ital. giga en fr. gigue, bevallige dans.

[Giganten]

Giganten, reusachtig woest geslacht, bij de goden gehaat en eindelijk door Zeus (Jupiter) verdelgd.

[Gigerl]

Gigerl, (hgd.), luiaard, straatslijper, geblaseerde leeglooper te Weenen; modepop, die de dwaasste dingen verzint om in 't oog te vallen. Zij dragen daarom reusachtige puntschoenen, pantalons met zóó lange pijpen, dat men ze zelfs bij 't fraaiste weder moet op- en omslaan, boorden, breed als manchetten, wandelstokken als boomen zoo dik, enz., enz. Wiener Gigerl is geijkt ter aanduiding van iemand, die op 't gebied der mode overdreven is en zich bespottelijk aanstelt. Fransch: petit crèvé of gommeux.

[Giglia bianca]

Giglia bianca, (ital.), witte lelie, het zinnebeeld van Florence. Van hier Florentijnsche leliën = blauwe bloemen, fig. aperij.

[Gigue, giga]

Gigue, giga, (fr.), spotnaam voor de oude viool (viola, vielle, fidel, vedel) die wat op een ham (gigue) geleek, later vervangen door de hedendaagsche platte violen met uitsnijdingen aan de zijden. In Frankrijk gewaagde men in de 13e eeuw van Gigéours d'Allemagne, Duitsche vioolspelers. Later namen de Duitschers den vorm van het instrument en den naam (Geige) over.

[Gigue]

Gigue, Schotsche dans, die zijn naam ontleent aan een oud snaar-instrument, viool van ouden vorm.

[Gij hebt overwonnen, Galileër!]

Gij hebt overwonnen, Galileër! laatste woorden, toegeschreven aan keizer Flavius Julianus den Afvallige († 363), die tot het Heidendom terugkeerde, en als redenaar en als schrijver het Christendom bestreed.

[Gijveres]

Gijveres, zie Ger.

[Gil-Blas]

Gil-Blas, titel en hoofdpersoon van een roman van Le Sage (1668-1747), de type van een schrander, geestig jongmensch, die van avonturen houdt, maar wiens pogingen om in zijn onderhoud te voorzien niet altijd den toets der eerlijkheid kunnen doorstaan. Vooral op zijn wedervaren met den aartsbisschop van Grenada (zie het laatste woord) wordt dikwijls gezinspeeld, ter aanduiding van personen, die hoog opgeven van hunne liefde voor openhartigheid, maar in werkelijkheid waarheden, die hun onaangenaam zijn, niet kunnen verduwen.

[Gilbertijnen]

Gilbertijnen, een kloosterorde, in 1135 door Gilbert van Sempringham (gr. Lincoln) in Engeland naar den regel van den H. Benedictus gesticht. De orde is in 1519 opgeheven en ingelijfd in de congregatie van den Kardinaal Wolsey.

[Gild]

Gild, gilde, eng. guild = gesloten gezelschap tot het houden van een goeden maaltijd; zie gildehal. Vereeniging van personen om te zamen te offeren, de buurschap te beschermen, de poorterij te verdedigen, zich op een bepaalden dag gezellig te vermaken of hetzelfde handwerk uit te oefenen. De bestuurders heetten overlieden, de leden broeders (zie Ambachtsgild, Buurgild, Offergild, Schutsgild).

[Gildebier]

Gildebier, gildemaal, omdat van oudsher bier de hoofddrank bij een maaltijd was.

[pagina 349]

[p. 349]

[Gildeboom]

Gildeboom, een lindeboom te Soest, waar omheen door de broeders van het Babiloniëngild (z.a.) bij hunne feestlijkheden gedanst wordt.

[Gildehal]

Gildehal, gebouw. gesticht voor de samenkomst van de gilden, wier leden bijdragen, gilden, van saks. gildan (betalen), moesten betalen. Hal = gebouw.

[Gilden (Patroons of beschermheiligen der -:]

Gilden (Patroons of beschermheiligen der -:

[Gildoniacum patrimonium]

Gildoniacum patrimonium, (lat.), vermogen van Gildo; inkomsten van dezen Mauritanier, in 385 door keizer Theodosius den Groote aangesteld tot Comes van Afrika. Tegen het West-Romeinsche rijk opgestaan, werd hij nabij Carthago door zijn eigen broeder Muskizel in 398 bij Tabraca gevangen genomen en later terechtgesteld. Zijne bezittingen werden verbeurd verklaard en het ‘patrimonium’ werd besteed, om de monumenten te Rome te onderhouden.

[Giles St.]

Giles St., patroon of beschermheilige der kreupelen. Volgens de overlevering, zou de koning van Frankrijk bij een jacht in het woud een kluizenaar bij ongeluk aan de knie gewond en deze om zich beter te kunnen kastijden, geweigerd hebben, zich te laten genezen, zoodat hij zijn leven lang kreupel bleef. Het symbool van dezen heilige is eene hinde, die dagelijks naar zijn grot aan de monding van de Rhône ging om hem melk te geven. Hij wordt voorgesteld als een oud man, met een pijl in zijn knie en een hinde aan zijn zijde.

[Gilde-os]

Gilde-os, de vette, met bloemen, kransen en vergulde horens versierde os, die eerst met muziek rondgeleid en dan voor den gildemaaltijd geslacht werd. Als het gild niet rijk was, slachtte men een gilde-kalf.

[Gildepenning]

Gildepenning, koperen penning, dienend tot bewijs van lidmaatschap (diploma) van een gild; de eene zijde vertoont de zinnebeelden van het gild, de keerzijde den naam van den gildebroeder.

[Gilles (Op - staan]

Gilles (Op - staan, (barg.), op de loer staan.

[Gilleskranter]

Gilleskranter, (barg.), dief, die bij klaarlichten dag deuren en ramen binnenkomt.

[Gilloek]

Gilloek, (n. hebr.), onderscheid, verschilpunt. Hebr. chalukka, 2 Kron. 35 vs. 5, (deeling, afdeeling).

[Gillotage]

Gillotage, (fr.), of panikongraphie (gr.), relief zincographie tot het maken van clichés voor de boekdrukpers, naar Joseph Gillot te Parijs, die in 1850 dit procédé uitvond.

[Gillyflower]

Gillyflower, (eng.), angelier, verbastering van July-flower, juli-bloem.

[Gimle]

Gimle, (n. myth.), bij de oude Scandinaviers de verblijfplaats der ziel, na den dood.

[Gimme]

Gimme, (barg.), boter.

[Gimmel]

Gimmel, derde letter van het Hebr. Alphabet, drukt het getal drie uit.

[Gimnasium]

Gimnasium, (barg.), correctiehuis.

[Gin]

Gin, (eng.), jenever, naar Genève, waar de jenever het eerst werd gestookt.

[Gin mill]

Gin mill, (am.), herberg, drankwinkel. Letterl. jenever-molen.

[Gin sling]

Gin sling, (am.), drank, waarvan de bestanddeelen niet met zekerheid zijn op te geven, doch die zeer verleidelijk is. Sling = brouwersdraagboom.

[pagina 350]

[p. 350]

[Gin slinger]

Gin slinger, (am.), iemand, die verzot is op spiritualiën, voornamelijk jenever.

[Gin and Gospel Gazette]

Gin and Gospel Gazette, (eng.), the Morning Advertiser, het orgaan der Dissenters en der tappers (of leden der Licensed Victuallers Association). Letterl. Jenever- en Evangelie-krant.

[Ginggang]

Ginggang, (jav.), gestreept of geruit O.-Indisch lijnwaad, dat op Java van elders wordt ingevoerd.

[Ginnunga-Gap]

Ginnunga-Gap, (Scandinavische myth.), de afgrond tusschen Niflheim (de streek der nevel) en Muspelheim (de streek des vuurs); zij bestond vóor dat land of zee, hemel of aarde bestonden.

[Ginoegh]

Ginoegh, (n. hebr.), inwijding. Hebr. chanucca (Num. 7 vs. 11).

[Ginsing]

Ginsing, perzik, in Japan phallisch symbool, en in een eveneens symbolisch papiertje gepakt (nosⁱ), een onmisbaar toevoegsel bij geschenken.

[Giocoso, giojoso]

Giocoso, giojoso, (it., muz.), blij, vroolijk.

[Giorno]

Giorno, (ital.), dag, fr. jour. A giorno of à jour verlicht, d.i. in de open lucht, door lichtballonnetjes in tuinen, aan eerepoorten, in het avonduur. Zie ook A jour.

[Giováne Itália]

Giováne Itália, lett. jong Italië, staatkundige partij van den vooruitgang in den Italiaanschen vrijheidsoorlog, bijnaam voor het drietal: Victor Emmanuel, Cavour, Garibaldi.

[Gipsies]

Gipsies, (eng.), uit Egyptians, omdat een bende zwervers, in 1418 in Europa verschenen, hun aanvoerder ‘Hertog Michael van Klein Egypte’ noemde. Zij heeten hier en in Duitschland Zigeuners, bij ons ook Heidens, in Frankrijk Bohémiens, in Spanje Gitanos, in Hongarije Pharao nepek, in hun eigen taal Sinto's, bij de Noordsche volken Tataren.

[Giraffe]

Giraffe, (muz.), staande vleugel, schuinsnarig, naar den langen hals.

[Girandola]

Girandola, vuurwerk, bij zeldzame gelegenheden bijv. 3 Juni 1894, toen het feest der verjaring van de Grondwet (laffesta dell' Statuto) te Rome werd gevierd. Het stelde toen een Moorsch kasteel voor. Fr. girande, girandole = vuurpijlenbundel.

[Girandole]

Girandole, (fr.), kandelaar met vele armen, kroonkandelaar. Ook, trosvormige oorhanger (uit edelgesteenten).

[Girant]

Girant, (hand.), bestuurder, uit fr. gérant.

[Girat]

Girat, zie Giro.

[Giro]

Giro, (ital.), omloop, kring. fig. het endossem*nt of de overdracht van een wissel aan een ander. Die zulk een wissel aan een ander endosseert heet girant; degeen aan wien het endossem*nt gericht is, girat.

[Giro-bank]

Giro-bank, (hand.), oudste soort handelsbank, opgericht door een gesloten kring (giro) van kooplieden, die in eene gemeenschappelijke kas eene bepaalde som stortten, waaruit dan de betaling, bij het onderling handeldrijven, door opschrijving op het credit en debet van de registers der bank (virement de parties) plaats had, terwijl een vaste munt werd aangenomen ter vereenvoudiging der rekening.

[Giron]

Giron, (wap.), zie Geer.

[Girondijnen]

Girondijnen, (fr.), staatkundige partij in de groote Fransche Omwenteling, die zich tijdens de Assemblée Legislative (1791) vormde; gematigde republikeinen; naar de afgevaardigden Vergniaud, Guadet, Gensonné, Grangeneuve en Ducos, door het departement Gironde gekozen, waarbij zich spoedig eenigen uit andere partijen o.a. uit het Centrum aansloten, Brissot, Condorcet, Roland. Zij werden later door de Jacobijnen geguillotineerd 1794. Lamartine schreef in 1847 (8 dln.), een dichterlijk, ofschoon niet onpartijdig, tafereel van hun lotgevallen in de ‘Histoire des Girondins’.

[Girondisten]

Girondisten, (fr.), afgevaardigden uit het departement van de Gironde.

[Girouette]

Girouette, (fr.), lett. windwijzer (draaiend met alle winden); man, die in politiek doet en den koers volgt.

[Girouetté]

Girouetté, (wap.), met wind vaantjes.

[Gischmel]

Gischmel meerv. Gischmellin, benaming der Zigeuners in den Hebreeuwschen tongval der Duitsche Joden. In 't classiek Hebreeuwsch komt echter

[pagina 351]

[p. 351]

[Gisteren (Van- zijn]

Gisteren (Van- zijn, dom, onnoozel. onkundig wezen, naar Job 8 vs. 9. ‘Wij zijn van gisteren, en weten niet.’ Wordt vooral ontkennend gebezigd: ‘Nu, hij is ook niet van gisteren’ = is goed bij de hand.

[Git]

Git, blinkende steen, waaruit men sieraden maakt, in de bergen voorkomende en ook kunstig nagemaakt. Het git = het heldere zwart der oogen; vanhier gitzwart. Gitten = glanzige, holle, pijpvormige koralen van gekleurd glas; meest zwart, als ze nml. voor opnaaisel van vrouwenkleedij dienen; doch bij koraalsnoeren veeltijds wit. Fr. jais, jaiet; eng. jet, black amber. Hgd. das Bergwachs, maar ook (der) Gagat; uit het eerste blijkt, dat die steen uit de bergen komt; uit het laatste, dat de benaming spruit uit lat. gagates (nml. lapis = steen), naar Gaga, eene stad in Syrië, waar men het git voorheen groef. Gagates wordt omschreven als gagaat = zwarte barnsteen, slakkig aardpek, pekkool.

[Gitano]

Gitano, (sp.), Heiden, Bohemer, Zigeuner. De eig. beteekenis van het woord is Egyptenaar. Zie Heidenen.

[Gittegom]

Gittegom, uit guttegom; want 't is van lat. gutta (droppel) en gummi (gom). Harsachtige gom uit Indië, voor heel- en schilderkunst.

[Gittith]

Gittith, zeker muziekinstrument der oude Hebreën, eene soort van citer of luit, uitgevonden in en vernoemd naar de stad Gath-Rimmon in den stam van Dan.

[Giusto]

Giusto, (it. muz.), juist, passend, allegro giusto = allegro assai, tamelijk snel.

[Givre]

Givre, (wap.), zie Slang.

[Givy]

Givy, (am.), buigzaam, lijdzaam, gemakkelijk te bewerken. Eene zekere stof, die ‘gives’ d.i. mee geeft.

[Gjallarbro, Giallarbrug]

Gjallarbro, Giallarbrug, (n. myth.), de brug, die over de helrivier, Gjolle, geslagen is en met blinkend goud is bedekt.

[Gjallarhorn]

Gjallarhorn, (n. myth.), schelklinkende horen, de tooverhoren, waarop de god Heimdal, Himindal of de Witte Ase blaast bij de godenschemering of Ragnarokr (z.a.).

[Gjouwer]

Gjouwer, zie Gheber.

[Glace sans tain]

Glace sans tain, (fr.), spiegel zonder foelie (verfoeliesel), d.i. doorzichtig spiegelglas (glace non étamée), in onderscheiding van glace étamée. Men brengt zulk doorzichtig spiegelglas wel achter een gefoelied spiegelglas (dat opgewonden kan worden) boven schoorsteenmantels aan, om een tuin of park te kunnen zien dat er achter is gelegen. In het hotel van Baron de Rothschild in de rue Lafitte te Parijs en op de villa Roseneck bij Velp ziet men zulk eene ‘nouvelle cheminée à panneau de glace’.

[Glacés]

Glacés, d.i. Gants glacés (fr.), glanzige handschoenen, uit glanzig leder vervaardigd, fr. glacé = geglansd.

[Glad (Dat is nog al -]

Glad (Dat is nog al -, dat is duidelijk.

[Glad en al]

Glad en al, (transv.), geheel en al.

[Glad zijn]

Glad zijn, (mil.), knap zijn, eigenlijk knap zijn om zich ergens doorheen te werken. Dat is glad genoeg = dat is natuurlijk (dat volgt van zelf). Een gladde vent, iemand die overal doorkomt, zich weet doorheen te werken.

[Gladakker]

Gladakker of Gladekker, een gemeen liederlijk persoon; van mal. gladak (beter galadag, gladag) met Ned. uitgang. Eigenlijk verkort uit djaran gladag = lastpaard, vandaar slecht paard, waarvan men de ribben kan tellen.

[Gladheim]

Gladheim, (n. myth.), het grootsch en prachtig verblijf der Noorsche goden, met een troon voor Odin en twaalf zetels rondom.

[Gladiateur (Biscuit -]

Gladiateur (Biscuit -, soort krachtig paardenvoeder, naar den eenmaal wereldberoemden renner Gladiateur, die talrijke prijzen won.

[Gladiatores]

Gladiatores, (lat.), zwaardvechters, bij de Romeinen in den regel krijgsgevangenen, die in zwaardvechtersscholen door vecht- of schermmeesters geoefend werden en dan door hunne eigenaars

[pagina 352]

[p. 352]

[Gladii jus]

Gladii jus, gewoonlijk ius gladii; het recht om de doodstraf toe te passen; gladii poena = de doodstraf zelve. Ten tijde der Romeinsche gladiatoren beteekende dit laatste ook wel, dat men veroordeeld was, om als zwaardvechter te dienen.

[Gladiolus]

Gladiolus, (lat.), zwaardlelie, zwaardlisch; lett. zwaardje, verkleinvorm van gladius (zwaard).

[Gladooren]

Gladooren, spotnaam voor de burgers van Twisk bij Medemblik.

[Gladstone]

Gladstone, (eng.), goedkoope Fransche wijn, naar Gladstone, die den impost op Fransche wijzen verminderde.

[Glamonius poetsen.]

Glamonius poetsen. (barg.), eene ruit indrukken, na die met zeep of klei ingesmeerd te hebben.

[Glaschord]

Glaschord, glasharmonica in 1785 te Parijs uitgevonden instrument, welks houten met laken bekleede hamertjes, op glazen klokjes, staafjes of glasreepen slaan.

[Glastranen]

Glastranen, (nat.), snel afgekoelde glasdruppeltjes, welke wanneer men den samenhang daarvan op ééne plaats verbreekt, b.v. door het afbreken van den staart, geheel aan gruis springen.

[Glauberzout]

Glauberzout, ook Engelsch zout, zwavelzure soda, naar den ontdekker, den geneesheer Glauber, geboren te Karlsbad en † 1668 te Amsterdam.

[Glazen slaan]

Glazen slaan, (scheepst.), 't afkondigen der uren aan boord door middel van de scheepsklok; afkomstig uit den tijd toen de zandloopers nog als tijdmeters dienst deden. Bij 't begin der wachten werd de gevulde zandlooper neêrgezet en deze had één half uur noodig om geheel leeg te loopen; op 't oogenblik, dat het ‘glas’ voor de eerste maal geheel leeg was, werd er met de klepel éénmaal tegen de scheepsklok geslagen. Dadelijk werd de zandlooper omgekeerd en was na ½ uur weêr leeg; dan weerklonken 2 slagen op de scheepsklok en was er dus een vol uur verloopen, na 't begin der wacht. Men telt ook thans nog tot en met 8 slagen dus volle 4 uren, zijnde juist de tijd voor elke wacht. Zoo is half één, half vijf en half negen 1 glas; half 2, half 6 en half 10, 3 glazen en b.v. half vier = 7 glazen. Zie Wacht.

[Glazenhuis (In een - wonen]

Glazenhuis (In een - wonen, heet het van iemand, al wiens denken, spreken, doen het daaglijksch gesprek uitmaakt van klein zoowel als groot, van oud en jong.

[Glazenkast]

Glazenkast, kast met glazen deuren, die nevens de linnenkast, in geen ouderwetsch-degelijk ingericht huishouden ontbreken mocht, en gevuld was met oud Japansch porselein, Delftsch aardewerk, pronkborden, drinkglazen van allerlei vorm, met en zonder geëtste voorstellingen en verzen, een Hansje-in-den-kelder, enz.

[Glazenmaker]

Glazenmaker, (wap.), gevleugeld insect, paalswijs en uitgebreid, op den rug gezien.

[Glazen-muiltje]

Glazen-muiltje, eigenlijk niet pantoufle de verre, maar pantoufle de vair d.i. bont, dus eig. bontmuiltje, de heldin uit Asschepoester.

[Glazenwagen]

Glazenwagen, groot rijtuig voor potverteerders, ‘een soort van hangkamer op wielen met vijf banken’ ieder voor 4 of 5 personen. In het oude Doolhof te Amsterdam was de miniatuur wagen, waarin de Koningin van Scheba koning Salomo kwam bezoeken (vgl. Kon. X vs 1-10) geheel van glasprisma's gemaakt.

[Glazenwasscherij]

Glazenwasscherij, plundering van 's Hertogenbosch door een losbandigen soldatenhoop i.d. 8-10 Nov. 1787, om haar bedreven moedwil berucht.

[Glé]

Glé (Atjeh), heuvel. Glé kamling = geitenkloof, glé raja = de groote kloof, enz.

[Glebae adscripti]

Glebae adscripti, (lat.), letterl bij den grond geschrevenen, d.i. daartoe gerekenden, eene soort van hof hoorigen, die te gelijk met den grond overgingen; It. servii della gleba = grondlijfeigenen.

[Glee]

Glee, (eng., muz.), compositie voor drie solostemmen, gewoonlijk mannenstemmen a capella. Van ags. gligg = muziek. Eng. glee beteekent vroolijk liedje.

[pagina 353]

[p. 353]

[Gleve]

Gleve, (hgd., wap.), lelie, ook hgd Lilie.

[Glimmer]

Glimmer, (barg.), gesp.

[Glimmerik]

Glimmerik, (barg.), oog.

[Glimmeriken]

Glimmeriken, (barg.), agent van politie.

[Glimmerts]

Glimmerts, (barg.), tafelborden.

[Glissando]

Glissando, (it., muz.), glissato, glissicato, glissicando = glijdend; bij strijkinstrumenten, vlug ongeaccentueerd spel in passages; op de piano de vlugge voordracht eener passage op de benedentoetsen.

[Glissez, mortels, n'appuyez pas]

Glissez, mortels, n'appuyez pas, lett. menschen, glijdt er over, blijft niet stil staan, laatste regel van een vierregelig vers uit het begin der 18e eeu w onder eene teekening: L'Hyver, schaatsenrijders voorstellend, in zijn geheel:

verzen van Roy, teekening van Lancret, gravure van Nicolas de Larmessin; thans gebruikt in den zin: let er niet te veel op; bekijkt het niet te nauwkeurig; staat er niet te lang bij stil; vooral in dien van: ‘leg er geen nadruk op!’, als wenk aan de acteurs bij aanstootelijke passages.

[Gloeiend]

Gloeiend, (wap.), vuurrood.

[Gloeilamp]

Gloeilamp, luchtledige glazen bol, een kooldraad bevattend, die gloeit bij het doorgaan van een electrischen stroom.

[Gloeilicht]

Gloeilicht, zie Goudlicht.

[Gloenkoppen]

Gloenkoppen, spotnaam voor de bewoners van Veenwouden (bij Dokkum).

[Gloire (en -]

Gloire (en -, (wap.), met stralen.

[Gloire (La - est le soleil des morts]

Gloire (La - est le soleil des morts, roem is de zon der dooden, gezegde, waarmede men in Frankrijk miskende grootheden troost.

[Glokken]

Glokken, (barg.), spelen, loensch glokken, een valsche kaart spelen.

[Glokker (een =]

Glokker (een =, (barg.), een steker voor rijst.

[Gloria]

Gloria, (fr.), mengsel van warme koffie met suiker en brandewijn. De voorzangers plachten dien drank te gebruiken, omdat hij geacht wordt, de stem helder te maken, vandaar zijn naam.

[Gloria in Excelsis Deo]

Gloria in Excelsis Deo, (lat.), Eere zij God in den hooge; eerste lid van den Engelenzang (Luk. 2 vs. 14). Maar de Vulgata heeft: ‘Gloria sit in altissimis Deo’. Ook de Groote doxologie genoemd.

[Gloriam imitamur tendentes virtutem]

Gloriam imitamur tendentes virtutem, (lat.), Als wij naar deugd streven, volgen wij roem na. In slecht Latijn uitgedrukte leus eener aanvang Febr. 1895 te Amsterdam opgerichte Vereeniging, welke gezellige bijeenkomsten beoogt. Ook uitgedrukt door G.I.t.V.

[Glorie]

Glorie, stralen bundel, die niet slechts zooals de Nimbus of aureool het hoofd, maar het geheele lichaam omgeeft van den afgebeelden persoon der Godheid of de Maagd Maria; zie Aureool.

[Glorieuse rentrée]

Glorieuse rentrée, (fr.), de terugtocht in Juni 1689 uit Zwitserland naar hun geboorteland, de valleien van Piemont, van de Evangelisch-gezinde Waldenzen, dus genoemd naar Petrus Waldus of Vallensis, een rijk koopman te Lyon, die sedert 1179 zijne (R. Kath.) kerk tot den eenvoud en den geest van Jezus' Apostelen wilde terugvoeren; doch, toen dit streven bij de Pausen Alexander III in 1179 en Lucius III in 1183 tegenstand vond, zoodat zelfs de laatste den banvloek over hem uitsprak, met zijn in Frankrijk en Boven-Italië fluks sterk toegenomen aanhang, in botsing geraakte met de Geestelijkheid, die de Waldenzen als ketters ging beschouwen en bejegenen, tegen wie zij in 1229 de Inkwisitie te werk stelde. En hoewel deze hen niet vermocht uit te roeien, leden zij toch zware vervolgingen, onder Frans I († 1547) (als Hugenoten) onder Hendrik II, († 1559) en vooral onder Lodewijk XIV in 1683 en '85 (opheffing van 't Edict van Nantes), toen zij door diens soldatenbenden (dragonnades) uit Frankrijk naar Zwitserland werden verjaagd en niet minder in Piemont zelf, waar zeer velen uitweken. In den zomer van 1689 door heimwee ge-

[pagina 354]

[p. 354]

[Gloriosa]

Gloriosa, (lat.), roemrijk; in de zegelkunde, zie bij Vesica piscis.

[Gloriosae memoriae]

Gloriosae memoriae, (G.M. of g.m. of g.l.m. of glor. mem.) - (lat.), roemrijker gedachtenis.

[Glorious Fourth (The -]

Glorious Fourth (The -, (eng.), de Roemrijke Vierde, nml. 4 Juli, dag der Onafhanklijkheidsviering in de Vereenigde Staten. Deze nationale feestdag wordt jaarlijks door uitbundig schieten, allerlei vuurwerk, enz., te New-York gevierd.

[Glossolalie]

Glossolalie, het spreken met tongen = spreken in hooge geestverrukking, verschijnsel, dat zich korten tijd na de opstanding van Jezus (en ook wel in later tijden van overspanning) heeft voorgedaan, nl. dat personen van een gevoelig gestel zich door een hoogere macht als aangegrepen gevoelden en indrukwekkende woorden uitspraken. Vgl. 1 Kor. 14 v. 2, 4, 5, 6, 13: ‘spreken met de tong’ of ‘met tongen’, in onzen Staten Bijbel verkeerdelijk overgezet door ‘spreken (in) vreemde taal (talen)’.

[Glückes (Des eignen-Schmied]

Glückes (Des eignen-Schmied (hgd.), de bewerker van zijn eigen geluk.

[Glyptoramen]

Glyptoramen, bewegende levende beelden (tableaux vivants) uitgevonden door Edouard Kilanyi en voor het eerst te New-York vertoond. De achtergrond en de groepen figuren bewegen zich langzaam van rechts naar links, zoodat de toeschouwer een aaneenschakeling van levende beelden te zien krijgt.

[Glyptotheek]

Glyptotheek, bergplaats of museum voor beeldhouwwerken en veelal gesneden steenen en cameeën. Uit gluptos = graveerbaar, van gluphein = uithollen, in steen, metaal of hout graveeren, uitsnijden; en thèkè (gr.) = bewaarplaats.

[Gneis]

Gneis, zie Graniet.

[Gnèzer dallim]

Gnèzer dallim, (Hebr.), Hulp voor Minvermogenden; vereeniging begin van Mei '96 te Groningen opgericht.

[Gnomè]

Gnomè, (gr.), spreuk, levensregel dikwijls in beeldspraak ingekleed. Ze komen in 't Oosten al vroeg voor, bijv. de Spreuken van Salomo en die van Jezus Sirach.

[Gnomon]

Gnomon, (gr.), kenteeken, aanwijzing, de naald, waarmede de schaduw de uren aanwijst, dus zonnewijzer; vandaar gnomonie, de kunst om zonnewijzers te maken.

[Gnomen]

Gnomen, volgens oud volksgeloof de oorspronkelijke geesten der aarde, bewaarders van mijnen en schatten.

[Gnósis]

Gnósis, (gr.), kennis, inzicht; in den tijd van het ontstaan des Christendoms en later, bepaaldelijk inzicht in de betrekking tusschen het Hoogste Wezen en den kosmos (de stoffelijke wereld). Naar den vorm (formeel) openbarings-philosophie = Bijbelsche godgeleerdheid, naar den inhoud (materieel) kosmologische speculatie = bespiegeling omtrent de stoffelijke wereld. Van gignooskein (kennen), evenals (lat.) gnosco een oudere vorm is van nosco (kennen, weten).

[Gnosticisme]

Gnosticisme of Gnostiek, de leer der, de wetenschap aangaande de Gnósis. Die ze beoefenden heetten Gnostieken, gnostici. Van Gnosis (z.a.). Die wetenschap heeft ten doel eene diepere kennis (gnósis) van het Hoogste Wezen in betrekking tot het heelal of de wereld, den Kosmos. Ten grondslag van die wetenschap lag een zeker dualisme van God en stof. De bloeitijd van het Gn. was de tijd van den Rom. keizer Hadrianus (a^o 117-138 n.C.), vooral te Corinthe. De Alexandrijnsche geleerden Basilides en Valentinus brachten het tot een diep ontwikkeld stelsel. In de 6e eeuw treft men er geene sporen meer van aan.

[Gnostieken]

Gnostieken, sekten van Oostersche Christenen, die veel van de begrippen der Iraniërs hebben overgenomen. In hunne leer vindt men het Christendom vermengd met den godsdienst van Zoroaster. Zij zijn weer in verschillende richtingen verdeeld. (Adamiten, Valentinianen, Ophiten, Manicheërs), en hebben hevige twisten in de Christelijke Kerk veroorzaakt. Ter oorzake van gewaande goddelijke openbaringen heetten zij hoog

[pagina 355]

[p. 355]

[Gnóti séauton]

Gnóti séauton, (gr.), ken u zelf. Opschrift van een tempel te Delphi. Ook lat. Nosce te ipsum. Spreuk van Socrates († 399 v. Chr.).

[Go-aheadativeness]

Go-aheadativeness, (am.), geest van vooruitgang, van vooruitstreven.

[Go as you please]

Go as you please, (sport.), ga naar het u behaagt. Wedstrijd waarbij de snelheid veranderlijk is, dus van den mededinger afhangt, mits het einddoel in den kortsten tijd bereikt worde.

[Go to Jericho]

Go to Jericho, zie Jericho.

[Goal]

Goal, (sport), doel bij 't voetbalspel: twee palen van 2½ m. op 5 m. afstand door een dwarslat verbonden. Ook, één punt nml. als de bal door 't ‘doel’ wordt heengejaagd.

[Goalkeeper]

Goalkeeper, (sport,) doelverdediger.

[Goatee]

Goatee, (am.), een sikje op de kin, kinbaard.

[Gobang]

Gobang, (jav.), groote koperen munt, die de waarde van 2-4 duiten heeft, o.a. het 2½ centsstuk.

[Gobelins]

Gobelins, (fr.), de kostbaarste tapijten als wandversiering. Aldus genoemd naar het ‘hotel des Gobelins’ te Parijs, waar die weefsels gemaakt worden, eene afdeeling van de Manufacture royall'e des meubles de la couronne in 1667 door Colbert gesticht. De beroemde tapijten werden vervaardigd door de gebroeders Cannaye en het gebouw heette naar de familie Gobelin, waarvan de stamvader Jean in het midden der 15e eeuw uit Reims of uit Holland zich te Parijs kwam neerzetten, als lakenverver en waarvan de leden schatten en eer-ambten verwierven. De rivier Bièvre heette naar hen Rivière des Gobelins. De Gobelins werden vooral beroemd tegen het einde der 17e eeuw, sedert de Hollandsche kunst van scharlakenverven in Frankrijk in 1655 door den Nederlander Gluck was ingevoerd.

[Gobog]

Gobog, (Java), groote roodgeelkoperen penning, met een vierkant gat in 't midden, hetwelk omgeven is van zinnebeeldige voorstellingen van menschen, dieren en voorwerpen. Gobogs worden van tijd tot tijd op Midden-Java opgedolven, en dagteekenen uit het tijdperk der Hindoes.

[Gochem]

Gochem, zie Chochem (uit hebr. chacâm) = wijs, verstandig.

[Gochemert]

Gochemert, (barg.), onderwijzer in de gevangenis. z.v.a. de wijze, verstandige.

[God in Frankrijk (Een leventje als -]

God in Frankrijk (Een leventje als -, een onbezorgd, makkelijk leven. Fr. il vit comme le bon Dieu en France of comme un coq en pâte. Dit lichtzinnig gezegde ziet op de afschaffing van God en godsdienst na de Fransche Omwenteling; toen behoefde God zich met niets meer te bemoeien, en kon geheel voor eigen gemak en ge noegen leven. Het gezegde ontstond in Duitschland en is in Frankrijk volkomen onbekend. Nadat de conventie (7 Mei 1794) het bestaan van het Opperwezen had gedecreteerd schreef Pfeffel (1736-1809:

[God is His own interpreter
And He will make it plain]

God is His own interpreter
And He will make it plain, (eng.), God verklaart zijn eigen handelingen, en legt ze duidelijk uit.

[God made him, and therefore let him pass for a man]

God made him, and therefore let him pass for a man (eng.), God heeft hem geschapen, laat hem dus voor een mensch doorgaan; Shaksp. Merch. of Venice I, 2, dat zegt Portia tot Nerissa over Monsieur Le Bon, den onuitstaanbaren Franschman, die naar hare hand dingt.

[God meer gehoorzamen dan den menschen (Men moet -]

God meer gehoorzamen dan den menschen (Men moet -, Hand. V, 29.

[God noch goed mensch (Hij geeft om -.
God noch goed mensch (Men ziet er -]

God noch goed mensch (Hij geeft om -.
God noch goed mensch (Men ziet er -, wijzigingen van Luc. XVIII:4; veelal gezegd om een vervelend, stil en ledig oord aanteduiden.

[pagina 356]

[p. 356]

[God save the king]

God save the king, God behoede den koning. Refrein van het Engelsche volkslied, woorden en muziek zouden van Dr. John Bull (1563-1622) zijn en vervaardigd wezen bij gelegenheid van de ontdekking van het ‘Buskruitverraad.’ Vandaar de woorden ‘Frustrate their knavish tricks’, dit is onjuist; het Engelsche volkslied, dat gezongen wordt op dezelfde wijs als Heil dir im Siegerkranz het Pruisische volkslied, was oorspronkelijk een Fransch lied, melodie van Lully, woorden van Madame Brinon en bijzonder naar den smaak van Lod. XIV. De tekst luidde:

Op aanbeveling van Händel werd het bij de troonsbestijging van George I gezongen en de Fransche verzen in het Engelsch vertaald.

[God zegene u!]

God zegene u! Bij de ouden was het niezen een voorteeken. Het was gunstig van den middag tot middernacht; ongunstig van middernacht tot den middag. Voor anderen was 't een teeken van geluk of ongeluk, naarmate men links of rechts van hen niesde. Altijd beschouwde men 't als een heilig teeken, en zeide tot den niezer: ‘Dat Jupiter u beware (of helpe)!’ Vandaar is 't gebruik waarschijnlijk tot de christenen doorgedrongen, die zeiden: ‘God zegene u! of Wel bekome het u,’ terwijl ouderwetsche menschen in 't begin dezer eeuw in de kerk onder de preek den hoed afnamen, als iemand in hunne nabijheid niesde.

[God (Zoo - wil en wij leven]

God (Zoo - wil en wij leven, ontleend aan Jac. IV:15. Ook zegt men: op de conditie van Jacobus. Zie D.V.

[Godam, Godon]

Godam, Godon, (fr.) of Goddam, (ned.), scheldnaam voor de Engelschen, van wie, ten onrechte, beweerd wordt, dat zij onophoudlijk God damn (God veroordeele!) zeggen.

[Godel]

Godel, (barg.), commissaris van politie.

[Goden (Grieksche en Romeinsche -.]

Goden (Grieksche en Romeinsche -.

[Goden hebben lange armen]

Goden hebben lange armen, hunne macht reikt ver, om te zegenen of om te straffen. In 't laatste geval geldt de uitdrukking 't meest.

[Godenschemering]

Godenschemering, (n. myth.), zie bij Edda.

[Godiriedheuvel]

Godiriedheuvel, heuvel buiten de Jaffapoort te Jeruzalem, waar zich in den jongsten tijd een nieuw Jeruzalem ontwikkelt, veel grooter en schooner dan het oude, en vooral door de verdrijving der Joden uit Rusland zich sterk uitbreidend. Die heuvel is sedert eeuwen aldus geheeten, omdat Godfried van Bouillon, de aanvoerder van den eersten kruistocht, hier in 1099 zijne heerscharen monsterde en zijne ridders aanvoerde tot bestorming van de Heilige stad.

[Godheim, Godheimr]

Godheim, Godheimr, (n. myth.), de verblijfplaats (heim) der goden, hetzelfde als Asgard.

[Godinnen (Grieksche en Romeinsche -.]

Godinnen (Grieksche en Romeinsche -.

[Godiva (Lady -.]

Godiva (Lady -. In 1043 oefende Leofrie, earl of Mercia, een al te zwaren belastingdruk uit op de bevolking van Coventry (aan de Sherborne, tak van de Avon), waarover hij heerscher was. Zijne

[pagina 357]

[p. 357]

[Godoul]

Godoul, (n. hebr.), groot, hebr. gadôl.

[Godsadvocaat]

Godsadvocaat, iemand die tegenover de schaduwzijde eener zaak het goede ervan bepleit; zie Advocatus Dei.

[Godsakker]

Godsakker, ook: doodenakker, voor kerkhof; reeds bij de oude Angel-Saksers gebruikelijk.

[Godsgerichten]

Godsgerichten of ordaliën, in de Middeleeuwen een proef om den waren schuldige te ontdekken, een der toenmalige rechtsmiddelen, meest in kerkelijke of priesterlijke aangelegenheden, van fas et nefas, en bestaande in het eten van brood zonder zout, het loopen over gloeiend ijzer, het steken der hand in kokend water of kokende olie enz., waarbij men het oordeel aan God overliet. Zie Gods-oordeel.

[Godshuis]

Godshuis, oorspronkelijk klooster, later ieder gebouw, aan de godsvereering gewijd, of gesticht tot liefdadigheid ‘om Godswil’, zooals wees-, zieken-, arm- en oude mannen- en vrouwenhuizen. Naar Gen. XXVIII. 22, Richt. XVIII, 31, Matth. XII, 4.

[Godskind]

Godskind, weeskind, kind verpleegd in een Godshuis (weeshuis of liefdadigheidsgesticht).

[Gods-oordeel]

Gods-oordeel, Ordalia (van ordâl = oordeel), instelling van het latere kerkelijke Germaansch Recht, door welke de onschuld van een beklaagde bewezen, of hangende rechtsvragen beslist moesten worden. Ze bestond in 1^o. het gerechtelijke tweegevecht (voor vrije mannen); 2^o. het lot (sors); 3^o. de vuurproef; 4^o. de waterproef; 5^o. de proef van het kruis (de strijdende partijen moesten met uitgestrekte armenaan een kruis staan; die het eerst de armen liet zinken, had verloren); 6^o. het gericht van de doodbaar, vooral bij moord; 7^o de broodproef (den beschuldigde werd een gewijd stuk ongedeesemd gerstebrood en schapenkaas, beide een ons zwaar, in den mond gegeven; kon hij het niet doorslikken, dan werd zijn schuld bewezen geacht; 8^o de avondmaalsproef.

[Godspenning]

Godspenning, in de taal van het dagelijksch leven goospenning; oorspronklijk: geld, geldstuk, dat men bij het aangaan van koop of huur aan de armen ‘om Godswil’ gaf; later handgeld tot bevestiging van eene koopovereenkomst (art. 1500 Burg. Wetb.), of eene huurovereenkomst (art. 1604 Burg. Wetb.). Thans gewoonlijk het handgeld, dat een dienstbode, die zich verhuurd heeft, ontvangt.

[Godsvrede]

Godsvrede, schorsing van vijandelijkheden, wapenstilstand. In de Middeleeuwen: op vaste dagen en gedurende zekere tijdperken des jaars aan God toegezegde schorsing van alle geweld en veete, door Geestelijkheid en Keizer onder bedreiging van kerkelijke en wereldsche straffen geboden; m. lat. Pax Dei, treuga Dei (z.a.).

[Gods vinger]

Gods vinger of vinger Gods, berust op Ex. VIII vs. 19, waar de toovenaars tot Pharao zeggen: ‘Dit is Gods vinger,’ toen Aäron uit het stof luizen deed ontstaan. In Luk. XI vs. 20 spreekt Jezus van het uitdrijven van den duivel door den ‘vinger Gods.’ Zie Vinger.

[Gods water over Gods akker laten loopen]

Gods water over Gods akker laten loopen, zich om niets bekommeren, zich met de zaken niet inlaten. Uit Ps. LXV vs. 10.

[Godswoninkjes]

Godswoninkjes, huisjes of kamers aan arme vrouwen ‘om Godswil’ ter huisvesting gegeven.

[pagina 358]

[p. 358]

[Goed geeft moed.]

Goed geeft moed. Jes. Sir. XLI, 26.

[Goed in de was zitten]

Goed in de was zitten, goed bemiddeld zijn, 't goed kunnen stellen. Volgens sommigen een schrijnwerkersterm, van goed met boenwas ingewreven meubels; volgens anderen militaire term, omtrent een proper soldaat, die het zwarte was aan zijn(spiegelglad gewreven) patroontasch niet spaarde (aldus tijdens de Belgische revolutie a^o 1830/31).

[Goedang]

Goedang, (mal.), pakhuis, magazijn.

[Goede kinderen]

Goede kinderen, in de Nederl. mythologie, huisgeesten, lares familiáres. In Duitschland hier en daar gesell, gutgesell, (lieber) nachbar; in Engeland good fellow, in Denemarken god dreng, kinere granne. Misschien dezelfde wezens, die oudtijds in Frankrijk folleta heetten. In Mid. lat. guteli.

[Goede Samaritaan]

Goede Samaritaan, iemand, die de ongelukkigen bijstaat, naar de gelijkenis van Lukas X, 30-37; meer gebruikelijk: de barmhartige Samaritaan.

[Goede sier maken]

Goede sier maken, eig. een blij gezicht zetten, zich vroolijk aanstellen, sier = chière, ofr. gelaat, voorkomen. Omdat men bij feestmaaltijden gewoonlijk er blijde uitziet, wordt de spreekwijs gebezigd in den zin van ‘zich kostlijk te goed doen’; hedend. chère = opdissching, onthaal.

[Goede steden]

Goede steden, groote, stemhebbende steden, die omstr. 1300 ten getale van 8 in 't Graafschap Holland bestonden, t.w. Dordrecht, Geertruidenberg, Leiden, Delft, Middelburg, Zierikzee, Haarlem en Alkmaar. De uitdrukking goede stad wordt tegenwoordig vaak misbruikt, doordat men er de beteekenis aan hecht van: dierbare, brave stad.

[Goede Vrijdag]

Goede Vrijdag, de Vrijdag voor Paschen, de dag der kruisiging. Sommigen verklaren goed als heilig; in Engeland verklaren enkelen goed als een wijziging van God. Het bijgeloof meende vroeger, dat zij die op Kerstmis of Goeden Vrijdag geboren waren, de gave der voorspelling bezaten of over de geesten konden bevelen.

[Goede wijn behoeft geen krans]

Goede wijn behoeft geen krans, zinspeling op de kransen van takken of bloemen, die voorheen den reizigers aanwezen, waar zij een goed onthaal konden vinden.

[Goedendag]

Goedendag, (wap.), zie Knots, strijdknots.

[Goedschrijven]

Goedschrijven, (hand.), crediteeren.

[Goëet]

Goëet, toovenaar, goochelaar, bedrieger; meerv. goëten, van gr. göès, 2de naamv. göètos, eig. de weeklagende, omdat de tooverformulieren bij de ouden veelmaals in weeklachten bestonden.

[Goêjannen]

Goêjannen, ijsvermaak der 17e en 18e eeuw, waarbij de meisjes door hare jonkers (goede Jannen) in sleetjes geduwd en aan de pleisterplaats ‘deftig’ getrakteerd werden.

[Ḡoël]

Ḡoël, (hebr.), verlosser; ook hij, die als naaste verwant de inlossing eener schuld of verplichting moet op zich nemen, vgl. Ruth 4, vs. 1, 4; daarom ook een naam voor Christus.

[Goela djawa]

Goela djawa, (jav.), zie Arèn.

[Goelet]

Goelet, eig. goëlet, (fr.), goëlette, soort van vaartuig, o.a. bij de Fransche marine.

[Goena-goena]

Goena-goena, (mal.), Javaansche minnedrank.

[Goeni]

Goeni, zie Gonje.

[Goenong Api]

Goenong Api, vuurberg; vuurspuwende berg op Klein-Banda.

[Goeppa]

Goeppa of goeppo (hebr.), eigenlijk: de trouwhemel (vergelijk: koepel, al-cove); vandaar beteekent het ook trouwplechtigheid, huwlijksvoltrekking.

[Goergoer]

Goergoer, zie bij Hemippus.

[Goeroe]

Goeroe, inlandsch leeraar, te Amboina, gelijk de officieele vertaling luidt; de gewone is onderwijzer, ze zijn tevens voorgangers in die Inlandsche Christengemeenten, welke geen standplaatsen zijn van Hulppredikers = Europeesche godsdienstleeraar.

[Goesti]

Goesti, (mal.), Bali-Badoengschvorst, of lid der vorstelijke familie, hoofd of prins.

[Goetspo]

Goetspo, (n. hebr.), onbeschaamdheid, brutaliteit. (Hebr.) chatsap = hij is hard, streng geweest.

[Goetspo-ponim]

Goetspo-ponim, (n. hebr.), onbeschaamdheids-gelaat, brutaal mensch. (hebr.) pânim = aangezicht.

[pagina 359]

[p. 359]

[Gognum]

Gognum, (barg.), moedig.

[Gog en Magog]

Gog en Magog, oorspronkelijk overoude machtige Scythische volkeren, door de Hebreeuwsche legende als de reuzenvolkeren voorgesteld, die bij het einde der dagen den grooten wereldstrijd zullen voeren - een onbekend vorst en volk, tegen wien de profeet Ezechiel XXXVIII-XXIX zijne voorspellingen richt. Gog is bij Ezechiel (98 vs. 2, 3, 14, 16, 18, 39 vs. 1-11), de vorst van het land Magog (in 38 vs. 15-39 vs. 2). Magog is (Gen. 10 vs. 2) de naam van den zoon van Japhet (Noachs zoon) en Openb. Joh. 20 vs. 8 beide geduchte vijanden van het Godsrijk - beide reuzengestalten in de groote zaal van Guildhall, (city van Londen) uit den tijd der Romeinen, die de overwinning moeten voorstellen van een Saksischen reus op een reus van Corwallis; deze worden bij den jaarlijkschen optocht van den Lord-Mayor in de City op 9 Nov. in groote bordpapieren nabootsingen rond gedragen.

[Goga]

Goga, (mal.), de rijstboomen in de bosschen van het gebergte, die gekapt en verbrand worden.

[Gogo]

Gogo, (fr.), bedrogene, sukkel, ziel, in alle beteekenissen van het woord; oorspronklijk een beetgenomen aandeelhouder in eene naamlooze vennootschap, waarvan de wrakheid dadelijk merkbaar was; het eerst een onwillig of kribbig aandeelhouder, die alleen dividend begeert; naar een persoon uit Robert Macaire van Fred. Lemaître, Saint-Amand en Benjamin Antier op 14 Juni 1834 voor het eerst in de Folies Dramatiques te Parijs opgevoerd. A gogo = volop, in overvloed, in vivre à gogo = leven in Luilekkerland, als God in Frankrijk.

[Gogum]

Gogum, zie Chochem.

[Gôi]

Gôi, (hebr.), meervoud gôjim, volk, vooral in den zin van: ander volk, iemand van een ander volk. Vandaar ook: een Israëliet, die onjoodsch leeft. Vgl. 2 Kron. 32, vs. 13-15, 17; Jez. 25 vs. 7. ‘Isrsël en de Gôjîm’ = Israël en de Heidenen.

[Gôjîm]

Gôjîm, (hebr.), zie goi.

[Gokker]

Gokker, (barg.), speler.

[Gola]

Gola, (hebr.), ballingen en ballingschap van het volk der Joden in de dagen van Ezra; Ezra 10 v. 3, de gemeente die weggezonden (uit Babel), naar Palestina waren teruggekeerd.

[Gold Hunters]

Gold Hunters, (am.), goudjagers, goudzoekers, spotnaam voor de bewoners van Californië, den ‘goudstaat’.

[Gold State]

Gold State, (am.), goudstaat, Californië, om al het goud, dat er gevonden wordt.

[Goldberger ketting]

Goldberger ketting, ten onrechte een galvanische genoemd, bestaat uit schakels van koper en zink, en behoort tot de minst schadelijke, maar tevens tot de minst werkzame geneesmiddelen, wier wonderkracht daaglijks in de kranten wordt uitgebazuind.

[Goldbeater]

Goldbeater, (eng.), goudpletter, goudslager, naam, die wel aan een edelen hengst gegeven wordt, omdat men uit zulk eenen, als fokker of als renpaard, goud kan slaan.

[Golconda (De diamanten van -]

Golconda (De diamanten van -, spreekwoordlijke uitdrukking, waarmee men een grooten schat bedoelt. Golconda is een sterke vesting (in het vroegere koninkrijk Golconda, thans Dekan); op eene granietrots, staatsgevangenis en bewaarplaats van den Nizano, vroeger Nederlandsch, vanwaar onze voorouders veel diamanten uitgevoerd hebben.

[Golden circle, (Knights of the -]

Golden circle, (Knights of the -, (am.), partij onder de Copperheads (z.a.) in het noorden gedurende den Burgeroorlog, om de gevangenen der Geconfedereerden te helpen. Ook een naam voor de Ku Klux Klan (z.a.).

[Golden Gate (The -]

Golden Gate (The -, (eng.), de Gouden Poort, benaming van den ingang tot de haven van St. Francisco. In tegenstelling met Hell Gate = Hellepoort als benaming van den ingang tot de haven van New-York.

[Golden State]

Golden State, (am.), Californië, zie Gold States.

[Goldin]

Goldin, zie Neugold.

[Golem]

Golem, (van hebr. Choloum) droom, vandaar: Golemer, droomer, suffer.

[pagina 360]

[p. 360]

[Golf (2e of 3e -]

Golf (2e of 3e -, (toon.), stumper: omdat onder het doek, voorstellende den Oceaan miskende grootheden of figuranten geplaatst worden, die door ruglingsche bewegingen de golven van den Oceaan vertegenwoordigen.

[Golflijn]

Golflijn, (wap.), een lijn samengesteld uit halve cirkels met de ronding beurtelings binnen en buiten.

[Golgotha]

Golgotha, Hoofdscheêlplaats Matth. 27 vs. 33, de bekende gerichtsplaats nabij Jeruzalem, waar Jezus Christus is gekruisigd. Hebr. gulgólet = hoofdschedel, waaruit valt af te leiden, dat de heuvel wegens zijne ronde gedaante of wegens zijne kaalheid met een bekkeneel vergelijkbaar was. Syr. Gogoeltô, arab. Djaladjaton; N. Test. gr. Golgotha. Zie Calvarieberg.

[Goliath]

Goliath, de groote Filistijn, afkomstig van Gath, een der drie Fil. steden, het zinnebeeld van al wat groot is (I Sam. XVII:4). Napoleon noemde Generaal Bisson een Goliath op het slagveld. Daarom ook de naam van de grootste keversoort. Het reuzenbeeld in het Oude Doolhof te Amsterdam, thans in het Rijksmuseum (denklijk door Vinckenbrinck gebeeldhouwd). Hebr. Goljat = balling.

[Goliath (Den - verslaan]

Goliath (Den - verslaan, het volbrengen van een groot en gevaarlijk werk met geringe hulpmiddelen; naar Davids welgeslaagde overwinning op Goliath van Gath. I Sam. XVII.

[Goliathsburcht]

Goliathsburcht, benaming, welke de Arabieren gegeven hebben aan het voornaamste gedeelte der overblijfselen van vroegere verdedigingswerken aan den noordwesthoek van den stadsmuur te Jeruzalem.

[Goliele]

Goliele, (n. hebr.), het zij verre! Hebr. chalîlate (Talmud, hôlièrs laka).

[Golosch]

Golosch, schoen, afgeleid van sp. galocha (houten schoenen; hgd. golosche, dat het rom. woord gallicoe, (Gallische schoenen) is.

Het woord zou ontstaan zijn onder de regeering van Hendrik VI van Frankrijk, die lage laarzen droeg, die terzijde werden vastgeregen terwijl in den zelfden tijd de schoenen werden ingevoerd ‘galage’ of ‘gologe’ geheeten, wat echter eenvoudig overschoen beteekent. Dit is echter niet juist, daar Chaucer, die 20 jaar voor de geboorte van Hendrik VI stierf, het woord reeds in zijn ‘Squirés tale’ gebruikte.

[Golpes]

Golpes, (wap.), purperen koeken (z.a.).

[Golvend]

Golvend, (wap.), begrensd door golflijnen.

[Gomaristen]

Gomaristen, aanhangers van den Leidschen hoogleeraar Franciscus Gomarus, die tijdens het 12jarig bestand (1609-1621) hooggaande geschillen over godsdienstige leerstellingen had met zijn ambtgenoot Jacobus Arminius, inzonderheid over de Predestinatie.

[Gomelastieke man (De -]

Gomelastieke man (De -, spotnaam van Goodyear, die een jas, schoenen, pet, beurs (zonder een cent er in) - droeg, alles van gomelastiek. Hij zat meer dan eens in gijzeling, en leefde tien jaren lang meestal van liefdegaven, om zich de overwinning te verzekeren in de weddingschap, die hij had aangegaan -, spotnaam voor personen die geduldig alles dragen, zonder ooit aan verzet te denken.

[Gomer]

Gomer, (hebr.), maat voor droge waren, inzonderheid voor koren, 1/10 epha (z.a.); Exod. 16:36. Zooveel moest daaglijks van het manna in de woestijn voor ieder hoofd worden ingezameld (ibid. v. 16 v.g.).

[Gomesch]

Gomesch, (n. hebr.), van gamesch = vijf, nml. een of meer deelen der vijf boeken van Mozes. Hebr. chumeesch.

[Gometz]

Gometz, (n. hebr.), gedeesemd, gezuurd, al wat gedurende het Paaschfeest niet in het bezit van een Israëliet mag zijn, vgl. Exodus XII, vs. 15. hebr. chamêtz.

[Gommeux]

Gommeux, (fr.), fat, modegek, lichtzinnig jongmensch. Voorheen (1875) heette hij petit crevé.

[Gonaqua]

Gonaqua, (afr.), stam van Vrije Hottentotten, aan de Kaap.

[Gondels]

Gondels, Venetiaansche roeibooten in de lagunen; bij ons te lande de geillumineerde schuiten en booten, die des avonds, bij feesten de vreugde helpen verhoogen.

[pagina 361]

[p. 361]

[Gondels spiese]

Gondels spiese, (barg.), heerenhuis.

[Gondoliera]

Gondoliera, (it., muz.), zie Barcarole.

[Gonfaloniére]

Gonfaloniére, (it.), drager van een gonfalone (vaan), dus baniervoerder, hoofd van sommige Italiaansche steden. Ook een politiebeambte in den voormaligen Kerkelijken Staat, zie Nahias.

[Gonfanon]

Gonfanon, (wap.), kerkbanier, een vlag hangend aan een dwarsstok of piek. De vlag is beneden op verscheidene plaatsen ingekerfd, omzoomd met franje. Van gond = strijd, (oud Duitsch) en fane nml. Gonfanoen, gonfaloen, confanoen, vaantje aan 't uiteinde der speer.

[Gong]

Gong, trom bij de Papoeas op Nieuw Guinea en bij de Chineezen, sedert pl. m. 20 jaar ook in Europa ingevoerd bij wijze van schel voor de dienstboden.

[Gongoristen]

Gongoristen, genoemd naar Luis de Gongora y Argote, Spaansch romandichter, † 1627, stichter eener school, waarin eene bepaalde dichtsoort in gezwollen stijl (stilo culto) beoefend werd, zie Cultoristen (Culteronisten). Door hen voelde zich onze Constantijn Huygens († 1687) sterk aangetrokken.

[Gonin (un tour de maître -]

Gonin (un tour de maître -, (fr.), een streek van meester Gonin, d.i. een handige streek; naar een hansworst van dien naam, die in de zestiende eeuw leefde.

[Gonje]

Gonje of Goeni, vezels der Bengaalsche planten Corchoris, Capsularis en Corchorus olitorius, gebruikt tot het maken van zakken ter verzending van suiker en koffie. In Engeland heeten die vezels Jute, (z.a.)

[Gonnella (paard van -]

Gonnella (paard van -, d.i. een zeer mager paard, naar dat van Gonnella, den hofnar van den hertog van Ferrara, dat haast enkel uit ‘vel en been’ bestond.

[Gons]

Gons, (barg.), steek in het lijf.

[Goo]

Goo, streek; hetzelfde wat men in Gelderland en elders kwartier noemt. Friesland is verdeeld in Oostergoo, Westergoo, enz. Ook gouw (z.a.)

[Goocham]

Goocham, (barg.), slim.

[Goochom]

Goochom, (n. hebr.), wijs, verstandig. hebr., chacâm. ook een titel voor Israël's geleerden. Gochmo, wijsheid, verstand, hebr. chokma.

[Goodman, (James]

Goodman, (James of Jack -, (eng. en am.), vertaling van Jacques Bonhomme, den spotnaam, dien de edelen in de 14e eeuw aan de boeren gaven.

[Goor]

Goor, nml. gor, laagland, moeras. In plaatsnamen de benaming van sommige huizen en hofsteden, alsmede van een stadje (in Overijssel).

[Goorland]

Goorland, akker, die zonder bemesting, vruchten draagt. Goor = slijk, mest (bij Kiliaan).

[Goose and the Gridiron (The -]

Goose and the Gridiron (The -, (am.), de gans en het braadrooster, de spotnaam voor den Amerikaanschen arend en de vlag der V.S.

[Gootsef]

Gootsef, (n. hebr.), onbeschaamde, brutaal mensch. Zie Goetspo.

[Gopher]

Gopher, (am.), bewoner van Minnesota.

[Gopher State]

Gopher State, (am.), (honig)raat staat, Minnesota. Van fr. gaufre, honigraat. Zoo noemden Fransche landverhuizers verschillende dieren, die holen of gangen in den grond groeven, en daarnaar het land, waar deze leefden.

[Gorallen]

Gorallen, (beter Goralen), volksstam op de Karpathen, die van stroopen en smokkelhandel leeft. Van slav. gora hova (berg).